Krukkige schootlamp, vensterziek de lichtbron
in tussenbeense glooi waar zij van glorie stonk,
hinderpaal zichzelf bewakend langs het wandelpad
omringd door duisternissen. Tot een der smachters
vat haar vlam, verslindt met lange tand de franje
en inkeert, schoenlappergelijk, naar rupsgestalt.

Hij kwijlt niet minder nog erop; zo komt de maan
fluwelig tasten, ontrijst dit nachtelijk wachten
en weggevaagd hervindt zich in de grijze as de hand.

Ik sprak haar tevoren nog even. Ik omschreef Nabokov als een 'constructeur' van geluk. Daar was ze het mee eens. Of het 'werkte' wisten we niet. Over zijn vlinders (waar ik niets van begrijp) en ook over treinen.
Gelukte beschrijvingen van gelukservaringen zijn schaars en meestal doortrokken van nostalgie. Wel is Nabokov de beste treinenschrijver die ik ken. Treinen rijden door tijd en ruimte, maken je los van de wereld en voeren je langs de dood.
Zoals ook blijkt uit de passage waarin de jonge Vladimir met zijn vinger het woord G E L U K op het beslagen raam van een wagon schrijft. En kijkt hoe de letters langs het glas omlaag sijpelen.
De trein rijdt naar Berlijn, waar zijn vader begraven zal worden
 

 Over een schrijversdelegatie, die met een filmploeg van de NCRV in z'n kielzog het Heilige Land 'doet'. Bedoeling lijkt vooral: het tonen van emotie over het lot van de Palestijnen.
Gaandeweg komt boven hoe ieders geloof - of de resten daarvan - opspeelt, want 'god reist mee'. Antoine Bodar, Rosita Steenbeek en Jan Siebelink zijn niet voor niks gecast. Sieb - op z'n rode suede bordeelsluipers en Rosita in vol ornaat - zien er soms uit of ze op weg zijn naar het boekenbal. 

 Bethlehem? Iedereen weet hier alles al: 'Het enige wat we kunnen inbrengen is onze onnozelheid'.
In 'Groot Israel' wonen onderhand evenveel Arabieren als Joden. Maar ze zijn onzichtbaar. Er zijn zelfs twee wegenstelsels. Het woord 'palestijn' bestaat officieel niet eens. 'Wat?'
In Jeruzalem komt het onvermijdelijke 'rondje Jezus lopen'.
En in de tussen de geloven verkavelde Heilige Grafkerk - het 'orginele decor van de greatest poppenkast on earth' - komen apen uit de mouw. Deze plek laat niemand onberoerd.
 

In 2009 zag ik haar Sneeuwwitje-film, en schreef:.
'Piekfijn gekleed als de Disney-Sneeuwitje betreedt ze het terrein van Euro Disney bij Parijs. Wordt herkend, door kinderen die haar handtekening vragen, maar ook door de bewaking die haar tegenhoudt. Want, let wel, 'daar is de echte Sneeuwitje'.
Zelf speelt Pilvi Takala in haar films bijna altijd de hoofdrol. Voor een verborgen camera. Behalve als Sneeuwwitje zie je haar bijvoorbeeld ook als leerlinge aan een kostschool in Glasgow (in schooluniformpje) of als stagiaire op een kantoor. Stuk voor stuk experimenten in ongewoon gedrag en hoe dat uitwerkt binnen een gemeenschap.
 

In 'The trainee' bv. komt een stagiaire werken op een kantoor. Ze gebruikt geen computer. Ze zegt dat ze liever denkt. Vervolgens blijft ze ook nog eens dagenlang in de lift zitten. 'Een bewegende plek. Dat geeft een betere manier van denken,' zegt ze. Bij Pilvi Takala staat steeds het individu, of beter de vreemdeling, tegenover de groep.'
 

Horen jullie dat, zo honen honingprotocollen, je vertaalde jezelf
was het niet zo - overal in. Jij vertaalde jouw hemdje,
jouw kruimel in de grote, lichte heerlijkheid, waar ze verdwenen,
in plaats van te helpen, in plaats van te hinderen. Je staarde in de heerlijkheid,
je sprong naar omhoog, maar je sprongkracht was te zwak
voor je zwaarte. Sapperloot. Heerlijkheid zou met de sneltrein in zo'n tien minuten te bereiken zijn, maar niet door jou. Wij weten het allemaal,
je hebt je vergist. Daar stond 'olifantenluik' jij vertaalt:
'kwispelstaart', dadels worden aangeboden aan de welkome gast,
en wat heb jij opgeschreven? 'Alstublieft, verorber het rendez-vous.'
Je was bereid, je was niet goed, dat wist je, verward was je,
wolkengrote verliezen, dus geen lastige, op afstand gezet, ja,
en makkelijker wordend: Dan zeer veel pas in het verdwijnen begrijpen.
 

Behalve met Anneke Brassinga ga ik voor mijn aandeel ook praten met P.F.Thomése. Op 24 juni verschijnt van hem namelijk 'Grillroom Jeruzalem'. Eind vorig jaar reisde hij met een schrijversdelegatie door Israël, de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook.

Hij vertelde me erover aan de telefoon en ik moet me we wel sterk vergissen als onderstaand tekstje uit de uitgeversfolder niet van zijn hand is: 'Hij verkeerde daar in het opmerkelijke gezelschap van Rosita Steenbeek, Jan Siebelink en Antoine Bodar. Sceptisch begaf hij zich naar het Beloofde Land, het dichtst beschreven stukje aarde. Het werd een onvergetelijke ervaring, en P.F. Thomése, die eigenlijk helemaal niet van plan was geweest om het zijne aan Israël toe te voegen, zette zich na thuiskomst meteen aan het schrijven van Grillroom Jeruzalem.'

Ik begin te lezen in het manuscript en beland in Thoméses mengsel van slapstick, scepsis en ernst, dat, toegepast op dit reisgezelschap en het heilige land, een hilarisch verslag oplevert. De hele 'uilebal' (Reve) volgt in juni. Verheug u!
 

Zaterdag opent daar een opzienbarende expositie van de Koreaan Yunchul Kim. Celestial Dust (Hemels Stof) brengt wetenschap, geluid en muziek samen. Kim vertoont zijn scheikundig laboratorium, waarin hij werkt met vloeibare stoffen en oa. kleureffecten veroorzaakt die doen denken aan sterrenstof of vlindervleugels. Hij heeft ook een 'chemische synthesizer', aangesloten op een geluidsinstallatie. 

En experimenteert met het korte- en langetermijn geheugen van opslagmedia. Met 246 meter koperen buizen, een microfoon en een geluidssignaal, dat in een gesloten feedbacksysteem circuleert.
Wanneer je naar de sculptuur toestapt, kan je horen hoe de geluiden door de koperen buizen reizen. Maar wanneer er een hard geluid klinkt in de ruimte of zich trillingen voordoen heeft dat invloed op het geluid. Het wordt dus beinvloed door de omgeving en de bezoekers.

Sorry, maar heel even dacht ik aan de tijd van de ‘vloeistofdia’s’, de chemische bubbels die bij alle vroege popconcerten werden vertoond. En ook even aan de pionier die zijn elektrische gitaar aansloot op een televisietoestel en ritmische sterren en strepen produceerde..
Even maar.
 

Ze vindt Nabokov de schrijver die het best over geluk schrijft en heeft over haar leeservaringen met het werk van de kluizenaar van Montreux en haar ontmoetingen met zijn zoon Dimitri een hoogstpersoonlijk essay geschreven.
Nabokov, de bange, gesloten man, die na een gelukkige jeugd op het ouderlijk landgoed door de revolutie uit Rusland werd verdreven. En er tenslotte als schrijver en vlindervanger in slaagde wat geluk terug te veroveren. Lees zijn 'Speak memory'.
Arnon heeft een voorliefde voor treinen en Zwitserland met hem gemeen, maar verder? Hij is het grondig met Zanganeh oneens, zoals in de Avonden al te horen was. Hij ziet de vlinders als kleine vliegende Lolita's en de precieuze esthetiek van Nabokov is hem vreemd. 

Uit Zanganeh's boek hier een pleidooi van Nabokov voor het moment: "De tijd vergaat. Alleen het heden blijft."
En dan: "Het voorval (...) bestaat niet. Het moet verteld worden. Feiten bestaan niet op zich. Ze bestaan omdat we ze tot leven roepen. Ze zijn slechts waar in de zin dat het 'ware scheppingen' van onze fantasie zijn."

En om tenslotte een Nederlandse schrijfster aan te halen: ‘Geluk is iets voor gekwelde mensen’. 
 

 Hij vindt musea met witte wanden ondingen en specialiseerde zich in wand- en plafondschilderingen, noem het dienstbare kunst, functioneel en niet als uiting van het ego van de artiest. Ze verdwijnen ook. Als de tentoonstelling over is resteert alleen een boek.
Het doet denken aan kathedralen, waar je omringd wordt door visuele vertellingen. Alleen haalt Frieling hier ook de hele schilderkunst erbij, van decoratie tot volkskunst, van religie tot avant garde. 
Als je binnenkomt word je overstelpt door een dwarreling van beelden. Daarna krijg je schik in de Pizzeria, welk woord hier bovenal wil zeggen laagdrempelig, gezellig, en ja, ik zou graag een pizza eten in een restaurant dat zo beschilderd was.

 Intussen, wat uitgebeeld wordt gaat wel van het ontstaan van de mens: Grünewalds Isenheimer altaar (1480-1528) omringd door paradijselijke vogels en planten, naar de eigen tijd, waar Cézanne, Van Gogh, El Greco en Grandma Moses naast en op tafels staan als op een markt. En dan naar geschilderde boeken, opengeslagen bij Donald Judd, Mondriaan, Picasso, Umberto Boccioni of René Daniels. Terwijl de achterste zaal een toekomst onthult vol science-fiction en cyborgs.
 

 In de trouwzaal, onder de luchters. Waardoor de schildering nog een gezicht erbij krijgt. Je kunt hier trouwen, er wordt in verf ook getrouwd.
Maar nu.
Frieling verwerkt z'n eigen omgang met de kunstgeschiedenis in citaten, van Grünewald en El Greco tot Van Gogh en Grandma Moses, van Immendorf tot Gilbert en George. En hij eindigt met sciencefiction. Niet dat ik die citaten kan thuisbrengen, de meeste niet. Maar er draait een video waarop Frieling je helpt.

 Het ontstaan, het lot, de toekomst van de mens worden hier verbeeld. Toch is het bovenal een vrolijke boel in de trouwzaal.
Frieling werkte met vele asisstenten, die hij wel opdrachten gaf maar erg vrij liet. Waarmee hij opnieuw ten strijde trekt tegen de pretenties van de eigentijdse ego-artiest.
De 'Pizzeria'-titel zegt eenvoudig dat deze schildering ook in een Pizzeria gemaakt zou kunnen worden.

 Verbazend hoe Gijs Frieling dit binnen twee maanden gedaan kreeg en hoe hij zijn assistenten heeft geregisseerd. Het lijkt alles wel van zíjn hand.