Honderd jaar na Freuds bezoek was er een kleine tentoonstelling,  die nu in Haarlem te zien is. Het Dreamland op Coney Island moet een blijvende indruk op hem gemaakt hebben. Die uitvergrote versie van het spookhuis. waar je vroeger in een karretje door het duister werd rondgereden langs gillende geraamtes en spoken, terwijl glibberige sliertjes langs je gezicht gleden.
Herkende Freud in 1908 op Coney Island zijn eigen demonen?
Mij deed zijn belevenis denken aan de beschrijving die Johnny van Doorn gaf van een mislukte LSD-trip. In de 'krochten van de geest' bevocht hij angstaanjagende visioenen. Tot hij de demonen kon ontmaskeren als afkomstig uit het spookhuis op de kermis'.
Kennelijk huist in ons achterhoofd een reservoir aan demonie.
Je kunt ook denken: Freud zag de toekomst van het amusement, hij zag de demonische games die zouden komen. Een studie naar games en het onbewuste? 
Freud komt de eer toe als eerste het pretpark ernstig te hebben genomen. Met Walter Benjamin als tweede.
 

Dromen wij nog? De psychoanalyse en het surrealisme lijken verdwenen. Niemand hoor je meer over wat hij droomde.
Hoe anders het was leer je hier.
Het Freudiaanse onbewuste was in het vooroorlogse Amerika een hit, een bron voor thrillers en misdaad. Nog een dubbele persoonlijkheid. Waar bleven ze? Ik herinner me 'Eve black and Eve white'. Je wist het van jezelf niet.
En waar bleef de macht van de psychiater die wist wat je 'eigenlijk' wilde en bedoelde.
Freuds ontdekking werd in de VS onmiddellijk vertaald in amusement, misdaad en seks.
Het Amerika waar Freud zelf op die dag in 1908 dat hij Coney Island bezocht van de ene verbazing in de andere viel. Nog op z'n sterfbed sprak ie over Coney Island. Niets was er heilig. Hij betrad in Dreamland de attractie Creation door de opening tussen de benen van een naakte reuzin, ging de Hellepoort binnen en verbleef twintig minuten in de onderwereld, waar bezoeksters door duivels werden beetgepakt en gillend in de hel gegooid. Satan stond erbij te lachen.

'Een nachtmerriewereld en ze vinden het fantastisch,' noteerde de professor in z'n dagboek. De gruwelijke 'Chicago fire', waarbij vrouwen uit brandende ramen sprongen vond ie zelfs leuk.
'Een vreemd, onverantwoordelijk plezier.'
Hij wist er geen raad mee. Maar vroeg zich tenslotte toch af:
'I have often wondered if the shape of the Coney Island parks resembles my model of the mind?'

Morgen na 22.00 in de Avonden meer
 

De Traumdeutung als kermis, met strips, films, bewegende poppen. Door amateurs verfilmde dromen, droomstrips.

Freud was in 1909 in New York en bezocht Coney Island. Albert Grass verzon in 1927 'Dreamland', uitgaand van de Traumdeutung. De miniversie van Zoe Beloff die hier te zien is dwingt je psychoanalyse te bekijken als een Efteling..
Wat wij doen en denken zonder te weten waarom, het onbewuste was Freuds grote ontdekking.
Freud zelf wist geen raad met Coney Island. In Europa was psychoanalyse tenslotte diepe ernst. Maar achteraf bekroop hem de twijfel.
 
Vrijdag na 22.00 in de Avonden meer
 

 En nu nodigt Robin Waart me uit voor de presentatie van een nieuwe uitgave van zijn boek ‘Part one’ en ik ontdek zijn website, vol grafisch vernuft. Vaak gebaseerd op ‘de magie der herhaling’.
En daar vind ik ondertitelkunst, maar dan anders. Robin Waart koos voor zijn werk ‘Thinking in pictures’ de filmregel ‘What do you think’. En vond hem eindeloos herhaald.
Het toeval nu.

Vanavond zit ik nog steeds met de speech in m’n hoofd die Arnon Grunberg hield tijdens het ‘vrij denken’ festival, afgelopen zondag. Waarvan de kern was: wij zeggen niet wat wij denken, daarop berust onze beschaving.Toch, de ‘waar denk je aan?’-vraag van Robin Waart zegt waar Arnon het niet over had: wij zijn geobsedeerd door de onkenbare gedachten van de ander. Wij zullen alles doen om er ook maar iets van te achterhalen. Brengen onze dagen door met vermoedens en gissingen. Proberen iets af te lezen aan gezichten.
En we zullen het niet weten. Wat ook beter is, voor iedereen    
 
Robin Waart presenteert z’n boek – met nog veel meer -  op 9 juni om 18.00 bij de Johan Deumens galerie, Herengracht 48 in Amsterdam
 

 'Bedolven onder het zand. Wist jij dat al?'
De 47 'Delflandse hoofden' tussen Scheveningen en Hoek van Holland zijn onzichtbaar geworden.
Zoals Wim schrijft: 'Ik weet dat de basaltkeien voor altijd in onze hoofden en voeten liggen opgeslagen, maar ze hadden ons wel even kunnen waarschuwen, zodat we op gepaste wijze afscheid hadden kunnen nemen (maar een rondje rond een pier zwemmen, zie ik me niet meer doen).'
En hij zegt dat het misschien beter is zo. Want er zijn er heel wat verzopen door de 'trek' rond de pieren. Waaronder ikzelf op n haartje na. Later schreef ik:

 'Mijn benen waren stijf en zwaar geworden. Bij iedere golf kreeg ik meer water binnen. Tenslotte kon ik alleen nog met moeite mijn gezicht boven houden. Ik keek recht in de zon. Mijn armen en benen hadden de strijd gestaakt, maar mijn hersens wilden terug.
Ik kreeg een arm half omhoog.'
(...)
 'Rillend, ijskoud, lag ik op gloeiend zand. Mijn hoofd nog vol razend zeegeluid braakte ik hulpeloos gulpen zeewater. Mijn arm was blauw. Er stonden mensen over me heen gebogen. Ik zag open monden en bolle ogen, ver weg boven grote knieën.
Later werd verteld wie me op het droge had gebracht.
Een gymnastiekleraar had mijn arm gezien, me eruit gehaald en kunstmatige ademhaling toegepast.'
 

 In het jongste nummer van het tijdschrift Kunstschrift - over Lucas van Leyden - schrijft Ann-Sophie Lehmann over het rugaanzicht.
Rugfiguren staan vooraan in beeld, waarschijnlijk omdat je zo ook een groep ziet staan kijken. Je sluit je als het ware aan bij de kijkers. Achter je - dat voel je - komen nog meer nieuwsgierigen aangedromd.
Als het naakten zijn zie je hun haren, hun ruggen en billen. 

 Lehmann gaat speciaal in op de engel die een geredde ziel - de naakte man - naar een leven na de dood moet geleiden, en hem met de hand op z'n kont de goede kant op duwt
Je leeft mee met de hand en de aarzelende rug (zal ie meegaan naar de hemel? hij praat nog met een mooi meisje?) van de engel, die ons over de schouder aankijkt met een blik van 'zie die sufferd nou'.
 

Niet alleen hun kledij, hun pruiken en kousen, vooral hun houdingen, de manier waarop ze elkaar tegemoet treden, kopjes thee drinken met geheven pink, elkaars hand kussen, dansen of de poes aaien.
Vrouwen en mannen zitten er kleurig en onberispelijk bij.
In één woord, alles is mooi. Geluk, in breekbaar porselein gegoten. Geen vrouw (of man) zonder blosjes. Ze glimmen, zoals alleen porselein kan glimmen.

Wat er maar te vinden is aan definities van het woord kitsch schiet hopeloos tekort. Het woord komt van de Münchener rommelmarkt, omstreeks 1860. En verwijst ruwweg naar massaal geproduceerde beeldjes en plaatjes voor een groot publiek, sentimenteel, melodramatisch. Namaak-kunst, smakeloos.  
Sinds Jeff Koons wordt daar wat anders over gedacht, ik weet het, maar ik neem ze nu maar eens serieus. In het Meissener porselein wordt iets uitgedrukt dat ongrijpbaar is geworden.
Een rituele vormelijkheid waarin men zich thuis voelde. En veilig. Terwijl je weet dat de Franse Revolutie niet ver is. En dat het porselein en al wat er aan precieuze kleding en gebaren in ligt opgeslagen onherroepelijk aan scherven zal gaan. 

Niettemin herrees de Meissener porselein fabriek telkens weer, en bestaat tot op de huidige dag. Er is 'behoefte aan'. Maar waaraan?  
 

Nieuwe opvattingen van een in zijn tijd eindeloos gekopieerd doek. Ze schreef er een essay bij waarin ook de blik op de rug voorkomt.
Schilderijen op de rug gezien zijn - anders dan foto's - zeldzaam. Magritte zag het raadsel.
Karin Hanssen ook.
De toeschouwer kijkt in de zelfde houding als die waarin het meisje is geschilderd. Gaat zich identificeren met een personage dat anoniem blijft.
Je weet niet wie zij is, je blijft raden.
En daardoor weet je ook even niet meer wie je zelf bent.
Zo je dat ooit al weet.
Dat verklaart denk ik het succes van het schilderij: wie er naar kijkt bestaat even niet.

Het Utrechtse schilderij uit 1521 werd ook al op een keerpunt in de geschiedenis gemaakt. Al in 1578 werd het klooster Nieuwlicht, waar het op het altaar stond gesloopt door de Beeldenstorm.
Wie het drieluik in veiligheid hebben gebracht is onbekend.
Het schilderij werd gemaakt in de overgangsperiode naar de renaissance, je ziet gewone mensen inplaats van heiligen met aureolen. In alledaagse kleren in plaats van dure, kwasi-oosterse gewaden. 
Stel je voor, het drieluik was het hele jaar gesloten, zodat je alleen de buitenpanelen met de heiligen Nicolaas en Catharina zag, Alleen op feestdagen ging het open en zag je het tafereel waarin alles tegelijk gebeurt. De toeschouwers waren gewend door de tijd heen te kijken.
Links is Christus bezig de rebellerende Petrus de voeten te wassen, rechts in de verte draagt hij al z'n kruis. Terwijl hij in het midden probeert Johannes een stukje lamsbout te voeren.
Het ontroerende blijft dat geen van de vrolijke Avondmaalsgasten weet wat ze boven het hoofd hangt. Behalve Christus en Judas natuurlijk.
En wij toeschouwers. Wij weten zelfs al dat de Reformatie over Nederland zal komen en dat het schilderij na 1578 zal moeten onderduiken en pas in 1925 weer boven water zal komen in het bezit van Jacques Goudstikker.

Morgen na 22.00 in de Avonden meer.
 

In 2009 was ik eens bij Ruud te gast en zag de mammoet-collages die hij sinds 2002 langs het Amsterdam-Rijnkanaal heeft opgericht. Hoe zeg je het, ze weerspiegelen de omgeving in beton.
Ruud Kuijer weet van bekisting, wapening en belasting.  
Lage Weide, eind Isotopenweg, daar moet je zijn. Langs het kanaal. Waar vind je nog zo'n onbedorven mengeling van industrie- en bedrijfsterrein, spoor- en waterwegen? Met hopen grint en reuzenstapels buizen, biels en heipalen? Plakken gemorst beton.

Ga kijken op 'Lands end'.
Er is geen plaats waar kunst, industrie, water- en spoorwegen  zo logisch tezamen komen.
De schippers, zijn permanent publiek, hebben er schik in, zegt Ruud, al vragen ze onveranderlijk 'Wat moet 't voorstellen?'
Nou ja, 't is wat het is. Kijk om je heen.
Maar dat gieten blijft link. Begeeft de bekisting het dan ben zo twee ton cement kwijt.