‘Toch denk ik, dat Delvaux de werkelijkhijd redelijk heeft weergegeven. Net als de Belgen konden de Fransen er ook wat van, zie maar eens naar de onderste (slecht reproduceerbare) foto uit 1964, waar de sneltrein Parijs - Cherbourg getrokken door een Pacific door 'Le Val David' rijdt. Je ziet rechts op de foto twee vlak achter elkaar geplaatste paalconstructies, op de eerste tel ik 62 isolatoren. ik veronderstel dat de tweede er net zoveel heeft.’

 Ps. Delvaux verzamelde isolatoren. In het Delvaux-museum in St. Idesbald (bij Koksyde, waar hij op het laatst van z’n leven woonde) liggen er een heleboel.

 Vooral van beroemde Fransen als Baudelaire, Proust, Apollinaire, Hugo, Jarry en Maupassant. Want wat hier hangt komt uit de Abdij van Ardenne in Normandië, waar de collectie van het Franse Instituut 'Mémoires de l'édition comtemporaine' (Imec) is gevestigd. Fotograferen zal niemand je beletten, maar er is weinig licht en veel zit achter glas, zodat bijvoorbeeld de malle potloodschetsen van Marcel Proust er niet door komen.

 Schrijvers tekenen toch vooral in de marge van brieven, op briefkaarden, of ze maken de geintjes als ze even niet verder kunnen, die indruk maakt de verzameling. De handgeschreven tekst van Flaubert kan ik niet goed lezen, er wordt een spectacle in de Folies Bergères aangekondigd, maar welk? Wel zijn niet mis te verstane slotkreet: 'Zim boum boum, zim boum boum boum'. Bij Apollinaire luidt het 'Ce qu'on peut s'amuser avec les nombres astronomiques'. De vrolijke krabbelaars komen er in Elsene het beste af. Erg zijn hier en daar die met een (anti-clericale) boodschap als Mérimée of Eluard, of ernstige kunstzinnigen als Burroughs, Günter Grass of Cocteau

Een surrealist wilde Delvaux (1897-1994) nooit genoemd worden. Misschien had hij geen bezwaar tegen 'Belg'. Mijn boeken over hem zijn onvindbaar. Daarin las ik over zijn jeugd en de ‘chocoladetram’, die in zijn werk steeds opduikt (de kleur van een met de officiële concurrerende tramwegmaatschappij in Brussel). Wat ik van hem overhoud zijn stationnetjes, waar altijd wel een slaapwandelende fee rondloopt. Vaak bij eigenaardig licht, deels gas-, deels petroleum-, deels electrisch.En, let op de krankzinnige hoeveelheid isolatoren (porcelein) aan de telefoonpalen!Na de beurs ging ik zijn tekeningen zien in het wonderlijke museum, van de voorstad Elsene (terzijde van de Avenue Louise). Ze hebben een heel uitgebreide collectie, behalve Delvaux ook veel Magritte, Van den Woestijne maar ook oude meesters en jonge Belgen. Maar ook bijna alle affiches van Lautrec.Het stille museum, twee vrijwilligers, vijf bezoekers, meer niet.

Met excuus voor de hoofdletters.Namen uit boeken werden namen op kaarten en vanmiddag stond ik op de Kapellekensbaan. In de winterzon.Om zo te zeggen midden in het hoofd van L.P.Boon.Daar liep de weg van Erembodegem naar Aalst, zo'n beetje langs de spoorweg naar Brussel. Boon heeft deze kaarsrechte weg laten kronkelen, wat me een goed idee lijkt, een levenspad kan niet recht zijn. Al is een kronkelende fabrieksmuur moeilijk voorstelbaar.Maar wat een schrijflokatie moet dat geweest zijn, met rijk en arm, arbeider en fabriekseigenaar binnen handbereik en twee fabrieken en een landgoed in zicht.Hier kan Ondine van Vapeur (dat is haar vader) uit de voeten. Mooi maar arm, arm maar mooi. En dan?De fabrieken liggen er nu verlaten bij, met ingegooide ruiten. De ene heette in het echt Du parc, ofwel N.V. Bonneterie Bosteels – De Smeth, die met de lange muur, nu een verlaten ruïne, kortweg Schotte.Failliet, kapot.Maar maak je over de rijken geen zorgen.In een opwelling ging ik hierheen. En nu? Vragen.Heette de weg al zo, of hebben ze hem herdoopt om Boon te eren?En, waar vind ik 'de herberg aan de 1ste vuile huizen'?

 Er bestaan dertig portretten van haar. Daarna kwamen er andere modellen. De catalogus brengt het verhaal van het meisje dat opgroeide in haar vaders atelier, in zijn begintijd toen modellen nog duur en schaars waren. Ze werd zijn kleine assistente, leerde zijn manier van werken grondig kennen. Matisse vroeg haar mening. Haar verhaal is genoteerd door Isabelle Monod-Fontaine. Daaruit weet ik van haar halslittekens, waaroverheen ze halsbandjes ging dragen, met een sieraad eraan.

 Marguerite is altijd herkenbaar. Al jong wist ze van mode, van stoffen, van hoeden, net als haar vader. En die werden in het atelier gebruikt. In 1923 trouwde ze en Matisse kon het slecht vinden met zijn schoonzoon. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zat Marguerite samen met haar moeder in het verzet, zonder dat Matisse er van wist. Ze werd gefolterd en zat lange tijd gevangen. Na de bevrijding heeft ze haar vader verteld wat er gebeurd was. Eerst was hij een dag lang sprakeloos, daarna begon hij haar weer te tekenen.

 Het heeft, lees ik in de doortimmerde catalogus, tot 2001 geduurd voor de kunstkritiek de portretten van Henri Matisse (1869-1954) kon zien als wat ze waren, namelijk portretten. Hij heeft er zijn leven lang gemaakt, veel, In opdracht en van modellen. Waarom? Voor die tijd werd zijn werk gezien als dat van collega-modernisten, als experiment, als spel met vorm, lijn, kleur.En dat terwijl Matisse zelf in zijn laatste levensjaar nog een essay schreef over zijn portretten: 'Je moet je vereenzelvigen met je model', zegt hij daar.

 Matisse, leer ik wist veel van vrouwenkleren en zag precies toe op wat zijn modellen droegen, Hij was steeds op jacht naar nieuwe gezichten, vertelde zijn vriendin Francoise Gilot. Steeds weer probeerde hij tijdens vele sessies greep te krijgen op een gezicht, op de hoogst individuele trekjes daarin. Vandaar dat de zelfde modellen terugkeren. De mooiste vind ik zijn dochter Marguerite. Als er Franse vrouwengezichten bestaan, hier zie je er een. Inclusief wallen onder de ogen. Doe daar een fluwelen halsbandje bij, en ach. ps. De halsband of halsdoek hoort bij Marguerite, ze leed aan difterie en was verscheidene keren aan haar luchtpijp geopereerd. Zo bedekte ze de littekens.

 Hoe dan ook, Duits handschrift is anders, wordt anders aangeleerd dan Nederlands, waarover later meer. Roel Idema suggereert 'Grundlinien?'. Maar van Wim Bloemendaal komt al vlug het waarschijnlijker ‘Emotionen’. Wat bevestigd wordt door Jan Hein van der Bruggen. En waarbij ook Wim de Bie zich aansluit. Zodat de zin waarschijnlijk wordt:‘ich glaube dass ein ästhetisches Werk immer Emotionen entspricht’ etc..Vertaald iets als:‘ik geloof dat een esthetisch werk altijd uiting geeft aan emoties die ongelukkig zijn. Het geluk is immers zijn eigen doel, nietwaar? Dus hoeft geluk niet veranderd te worden in schoonheid, maar ongeluk wel.’

(...) auf die eine oder andere ist der Schriftstellerbestimmt durch das persönliche Universum,das ihm gegeben ist.dass der Tod einen ganz bestimmten Geschmack haben mussund was hat man gelesen - ein paar Seiten,von allem Geschriebenen hat man nurein paar Seiten gelesenDass man sehr haushalten muss mit der Lebezeit, die man hatLiteratur besteht ja darin, dass man nicht genau schreibt, was man sich vornimmt, sondern auf geheimnisvolle Weise darüber hinausgeht, über das ursprungliche Ziel hinausich glaube, dass ein ästhetisches Werk immer (???) entspricht, die un-glücklich sind. Denn das Glück ist ja sein eigenes Zweck nichtwahr? Also bedarf das Glück nicht der Um-wandlung in Schönheit, wohl aber das UnglückSo glaube ich, dass alles Denken nur Mutmassung ist. Dass wir jedesmal, wenn wir uns an die Vergangenheit erinnern, sie modificieren, zu-mal unser Gedächtnis fehlbar ist.

In de kelder van dit gloednieuwe museum ligt nu het materiaal uitgestald dat Sebald indertijd zelf in 68 mappen heeft geordend. Alles wat een rol speelde bij zijn drie 'reisboeken' en zijn enige roman 'Austerlitz': foto's, knipsels, plaatjes, kladjes, gelezen boeken, droogbloemen en -bladeren, vlinders. Je krijgt dus te zien wat Max Sebald wilde dat je - eens - zou zien. Niks persoonlijks. Wat hier ligt gaat uitsluitend over z'n boeken. Natuurlijk is er meer. Ik weet zelfs al meer. Je staat voor een vrij strikte zelfstilering.Welsprekend genoeg. Duidelijk zie je het idee van zijn hoofdpersoon Jacques Austerlitz, die ervan overtuigd is 'dat alle momenten in de tijd naast elkaar bestaan'. Sebald wil het verleden recht doen, heeft hij gezegd. De tentoonstelling volgt zijn ideeën trouw. Kon het anders? De Duitse criticus Rolf Spinnler heeft geopperd dat Sebald met zijn werkwijze vlucht, ja oplost, in een zelf geconstrueerd verleden. 'Een vampier die zich voedt met het bloed van de doden.'Een beetje hysterisch dit, lijkt me. Veel gefotografeerd. Hier een pagina aantekeningen. Vanaf de vijfde alinea is soms iets min of meer leesbaar:Der Schreiber geht immer wieder ins Totenreich zurück. Er ist drüben gewesen… wenn man nicht so schreibt mit welchem Zweck schreibt man dann überhaupt.mich selbst hinter teils pathetischen teils ironischen Künsten von Satzbau & Rhythmik verborgen halten die Langsamkeit des ErzählensGenauigkeit der Einzelheit