Ook is er een reconstructie te zien van Brakmans werkkamer.Merkwaardig is dat omdat ik in de echte werkkamer een aantal malen ben geweest. Er hingen - en hangen nu weer - ansichtkaarten aan de muur die ik hem stuurde. Willem was kind aan huis in het Rijksmuseum Twenthe dat veel van z'n beeldende werk heeft gekocht. Hij was een waarachtig dubbeltalent: schrijver en beeldend kunstenaar. In beide expressionist zei hij zelf. Bij elk van zijn boeken heeft hij een tekening of schilderij gemaakt, 'van de essentie van het verhaal', die ook vaak voor het omslag van de boeken gebruikt zijn. Op de tentoonstelling ligt ook het 'De afwezige aanwezige', een bundel brieven van Brakman, uitgebracht door uitgeverij Reservaat aan onder anderen Nol Gregoor, Tom van Deel, Simon Vestdijk en Bart Vervaeck. En ook aan mij. Die brieven geven een schitterend zelfportret.In het museum zijn vier radioreportages met Brakman te beluisteren. In de sneeuw, roeiend, aan de Duitse grens in een doodstil vennetje en op de werkkamer.

Dat land bestaat ook echt, maar je moet wel om veel heen kijken om het te kunnen zien: hoogspanningsmasten bijvoorbeeld, vangrails, viaducten, bedrijventerreinen (340 in het hele land, waarvan een derde ongebruikt) en rotondes, vaak met rotondekunst. De landinrichting van de laatste decennia rijmt slecht met het klassieke schoonheidideaal.In zijn fotoboek 'Nederland voor gevorderden' laat Daniel Koning het complete land zien. Niets blijft je bespaard. En dat werkt. Vanmiddag stond ik met hem bij het stationnetje Spaarnwoude, waar veel tezamenkomt: een snelweg, spoor, fietspad, busstation, KPN-vestiging, toren voor straalverbindingen, recreatiegebied, een kunstwerk dat door kinderen ontworpen lijkt en de IKEA, met veel parkeeroppervlak.In de verte is het centrum van Haarlem te zien, de St. Bavo met z'n kleine torentje op de kruising. Daniel vertelt dat hem vaak wordt gevraagd 'Waarom fotografeert u dit? Het is toch lelijk.'Maandag zegt Daniel in De Avonden dat 't vaak mooi is. En na het zien van zijn foto's ben ik overtuigd.

't Idee was uitgeput, zei hij. Maar toen ik verder vroeg bleek hij net zo aan haar verknocht als ik. Soms gaan figuren uit verhalen een eigen leven leiden, had hij wel eens horen zeggen, maar nu wist hij uit ondervinding: Deirdre had een eigen wil. Afgelopen week keerde Gummbah terug in de krant. Maar zonder Deirdre. Tot dinsdag 13 januari.Even geloofde ik m'n ogen niet, maar, ze was het, ze stond er, Heel even liet Deirdre weer haar neus zien.Dat deed goed. Een dag later was ze weer verdwenen.Wat zou er gebeurd zijn?

Het oranje jek was dat van een verkeersgeleider. Buiten vroor het. Ik zei je voelt het. Het lichaam maakt muziek van geluid.Hij gaf me de deze Cd 'Music for large mountain and Vibraphone'. Ik kreeg hem op voorwaarde dat ik iets zou opschrijven over mijn luisterervaring. Zijn naam: Floris van Manen (1953). Hij werkt al jaren samen met de Noorse vibrafonist Kjell Samkopf (1952).Het verhaal van deze CD doet denken aan 'Nooit meer slapen' van W.F.Hermans. Wie langere tijd in de bergen verblijft krijgt en ander gevoel van tijd. En dan ga je andere muziek maken.Er werd een locatie gevonden in Noorwegen: geen mensen, geen bomen, een open ruimte, water. Ten noordoosten van Ringebu in het berggebied van Friisbua.Op een hoogte van 1300 meter, twee uur van de weg Kjell speelde daar vibrafoon, 'met of tegen het landschap', zes dagen in augustus 2002, vrijwel onafgebroken. Het instrument klonk totaal anders dan anders. Het werd door geluidenman Floris van ver - soms 1000 meter - opgenomen en van dichtbij, bij dag, 's nachts, in de schemering, bij regen, onweer en harde wind. Tenslotte ontstond een track van 79 minuten. Ik heb hem opgezet terwijl ik dit typte. En koffie dronk. Je hoort het samenspel van een vibrafoon en het weer. En horen wordt ongemerkt zien, wordt voelen, aan den lijve. Noem het 'gewaar worden'.Wanneer wordt geluid muziek? Wanneer er twee geluiden zijn is er muziek.

Ik leerde Searle kennen door zijn steeds terugkerende kostschoolmeisjes, ze waren verschrikkelijk en droegen schooluniformen met zwarte kousen. Dat bij elkaar maakte ze voor mij onweerstaanbaar.Een anarchistisch instituut voor onopvoedbare meisjes, waar de leraressen minstens zo excentriek waren als de leerlingen?Daar leek het wel op neer te komen. Een prachtige onbegrijpelijke wereld. Searle kwam op het idee toen hij tijdens de oorlog in Edinburgh logeerde bij de ouders van het kostschoolmeisje Cecily Johnston, die hem alles vertelde.Er waren al films van, in de jaren '50 en '60, ik heb ze nooit gezien. En nu is er een nieuwe St.Trinians-film. Meteen door de kritiek al ontoelaatbaar melig gevonden. 't Zal gerust wel. Ik moet die DVD gaan huren

 Schwer zu verstehenist nämlich die Landschaft,wenn du im D-Zug von dahin nach dorthin vorbeifährst,während sie stummdein Verschwinden betrachtetEn dit uit de jaren '80. Vertalen hoeft niet echt. Het heet Mölkerbastei, naar het bastion in Wenen waar Beethoven in 1811 woonde en waar nu een museumpje is. 'Wienern' is poetsen, schoonmaken. En het Hörrohr is de 'koperen luistertrompet' voor doven die we van Gerard Reve kennen. Beethovens Zimmerist aufgeräumt jetztDie Bilder geradedie Vorhänge gewaschenund jede Woche die Bödenaufs neue gewienertDen Sessel aberhinter dem Flügel hat man beseitigtDennoch kommt er manchmaldes Nachts und komponiert was im StehenAls Vorschrift mit dem Hörrohrzu hören

Na vijf jaar wonen in Berlijn kan hij nog lyrisch worden over ruimte, de 'niksplekken' in de stad. Berlijn hoeft niet te worden uitgebreid. Zijn doeken beginnen met foto's, van 'plekken waar iets mee is', dat worden fotocollages. Zijn eerste grote museale solotentoonstelling - stadsgezichten - 2003 tot en met 2008 - waaronder de recente cyclus 'De capsulaire beschaving' trekt veel volk. De zeventig zwart-wit acrylschetsen en vijf schilderijen van de 'De capsulaire beschaving (naar aanleiding van 'de stad in het tijdperk van angst' van Lieven DeCauter) zijn heel precies in het aanduiden van de 'veilige capsules': de voertuigen, compounds, gated communities, pretparken van het fort Europa, alles bewaakt door camera's. Tezamen is het een 'beeldatlas van capsulaire fenomenen' Tjebbes nieuwste project gaat over de drie-eenheid religie, entertainment en geld zoals in werking bij de 'Holy Land Experience' een bijbel-themapark in de VS waar Christus driemaal per dag felrealistisch ter dood wordt gebracht. Maandagavond is hij na 21.00 te horen in De Avonden.

Over 'de stad in het tijdperk van de angst'. Of hoe wij rijken ons terugtrekken in veilige 'capsules', van afgrendelbare voertuigen tot bewaakte koopgoten, gated communities en pretparken.Om niet te spreken van de Israelische muur, of die langs de Mexicaanse grens. Hij werkt zo beschouwd aan een beeldatlas van 'capsulaire fenomenen'.Werkt het? Nee, het verschansen in moderne bunkers (beton!) levert geen veiligheid op, het vergroot de angst, de eenzaamheid en het gevoel van doelloosheid.Ik herinner me nu hoe Arnon Grunberg en ik tijdens onze wekelijkse radiogesprekken een voorliefde bleken te delen voor de beelden van bewakingscamera's, speciaal in parkeergarages. Belangrijk daarbij was dat er heel vaak iemand in beeld verscheen van wie je geen idee had wie het kon zijn, wat zijn of haar doel of richting was, laat staan dat je iets kon raden van stemming.De 'doelloosheid' waarover Tjebbe het heeft?

Dirk Skreber brak internationaal door in jaren '90 met zijn overstromingen, wegzakkende huizen, losgeslagen locomotieven en rondvliegende autowielen.De glamour van de ramp. Zoiets bestaat denk ik zodra er media zijn die rampen in beeld brengen. Je hebt lekkere rampen en onooglijke. Wat Skreber doet weet ik niet echt. Morgen moet ik dat kunnen ontdekken. Wat is er eng aan zijn werk? Een foto van een ongeluk zegt bovenal dat het gebeurd is. Pakt een enkel moment. Een schilderij staat anders in de tijd. Skrebers werk wekt vooral een verwachting. Deze: 'dit gaat mis'. Vreemd. Het is toch al misgegaan?. ps. Skreber bleek nog raadselachtiger. Een VW-kever drapeert zich om een lantaarnpaal of ie een vaatdoek was. Vangrails boren zich in Citroëns op een manier die nooit kan. Ik begon over chroom, Brigitte Bardot, die je alleen kunt fotograferen, niet schilderen. En vandaar de glamour van 't ongeluk. Wat Skreber doet is ver van realisme, het zouden angstdromen kunnen zijn. Maar het lekkere van sloop zit er ook in. Toen ik nog sloperijen afliep om goedkope onderdelen - stapels wrakken, letterlijk, torens ervan gebouwd - heb ik wrakken vaak mooi gevonden, spiegelend in een plas. 'Achteraan links' en dan met een paar sleutels iets gaan loshalen.

Dit lees ik in 'De baan op met Boon' (Arbeiderspers 2004), ondertitel 'Een averechtse leeswandeling in Aalst' van Bert Vanheste, in leven hoofddocent Vlaamse Letterkunde in Nijmegen. Het is op dit plein dat de hoofdfiguur uit 'Menuet' het 'vrouwmens geworden meisje' tegenkomt dat eens hulpje bij hem thuis was:'En vijftien jaar later loop ik met allerlei muizenesten in het hoofd het stationsplein over en bots bijna tegen haar aan. Er is alleen iets, ik weet niet wat, waardoor ik naar dat bittere lachje heb te kijken. En meteen verdrink ik weer in haar ogen.'