Oude waakzaamheid bekroop me, meteen wist ik zeker dat ik hier eerder had gestaan, met dit zelfde zicht op het duinpad en daarachter de zee, waar elk moment een fietsende duinwachter kon langskomen die zich liet voorttrekken door z'n hond.
‘Ze waren fanatiek.’
‘Dat zijn ze nog,’ zei Ronald.
Binnen in het pikdonkere gangenstelsel was alles als vanouds, elke twintig meter de ijzeren sporten die naar een mangat leiden. De gangen verbinden onderaardse gebouwen met elkaar waar, althans in dit complex tijdens de oorlog werd geleefd door zo'n 200 á 250 man. In angstige spanning, want de Duitsers geloofden in een invasie bij Scheveningen. Heel Scheveningen was - en is nog - een vesting.
We bezichtigden jongenskunst, tekeningen, ooit met houtskool gemaakt in de jaren dat ik hier kwam.
En, ik maakte opnamen die maandag na 21.00 te horen zijn in de Avonden.      
Morgen verder.

Het begon zo, in april 2008 knipte Ulf Fromhagen met z'n vingers naast z'n oren, ergens in de velden bij Seethen, alleen maar om te controleren of ze het nog deden. Er is daar namelijk vrijwel geen omgevingsgeluid. Het is in heel Duitsland de plaats (in de voormalige DDR) die het verst van Autobahnen ligt. Hoe klinken daar ruisende boomtoppen, mensenstemmen in de verte?
'Je gaat weer afzonderlijke geluiden horen in een alomvattende stilte.'

Mij schoot te binnen wat Tijs Goldschmidt afgelopen zaterdag in Almere vertelde over geluid aan de Zuidpool: 'Het lijkt voortdurend of iemand vlak achter je staat, zo stil is het.'
Poolreizigers vonden dat griezelig.     

Hij is warm, heeft een krokante buitenkant en, wanneer men daar eenmaal de tanden in heeft gezet, een altijd weer verrassende - in  textuur, in smaak, vaak ook in temperatuur - inhoud.
Over zijn kleinere broertje de bitterbal zei Henk Hofland eens - aandachtig proevend - 'deze bitterbal heeft een goed magma'. Een goede kroket is een kunstwerk. Thuisgemaakte kroketten halen het zelden.
Tilmann Meyer-Faje zag - zo stel ik me voor - de ijscokarren door Nederlandse straten gaan, aanschouwde hun sociale functie en kwam op het lumineuze idee de kroket naar de mensen te brengen. Eerst in Almere, later in het Amsterdamse IJburg, en waar al niet. En nu dan in het Kunstfort Vijfhuizen bij Haarlem, in het kader van 'Trailer Park', mobiele kunst.  

Ik ga erheen voor een verslag in de zaterdageditie van de Avonden.   

 Ronald schrijft: 'Dit is in het gangenstelsel in het voormalige Duitse complex Widerstandsnest 66, net ten zuiden van Mammut Gerät Erica (Kijkduin). De Stichting Atlantikwall Museum Scheveningen is sinds 3 jaar bezig met werkzaamheden in dit gangenstelsel waar deze 'Rode F' te vinden is. Dit gangenstelsel met een 4-tal bunkers wordt ook gebruikt voor het overwinteren van vleermuizen.'

 En dan komt deze uitnodiging, mede gericht aan Wim de Bie: 'Dit complex is niet voor het publiek opengesteld maar mocht u dit complex willen bezoeken dan kunt u met mij contact opnemen. Het bezoeken van dit complex kan tot 1 september.'
Donderdag zullen Wim en ik DV weer de 'Rode F' betreden.

 ps. dat Mammut Gerät Erica stond aan het eind van de Savornin Lohmanlaan op het hoogste duin en was een enorme radar installatie.

Wie was Mary Ford? Zonder haar uitzonderlijke zangstem was Les Paul toch niet meer dan een technisch vernuftige gitarist geweest. Ze had Ierse wortels, na hun scheiding in 1963 trad ze niet meer op. Ze stierf in 1977. Maar - kijk naar de tv-shows op Youtube - ze speelde ook electrische gitaar, en lang niet gek. Er zijn gitaarduetten!
Het was de McCarthy tijd, zegt Fay. Alles wat afweek van de Amerikaanse normen lag onder vuur. En zo werden Les Paul en Mary Ford het ideale Amerikaans echtpaar, dat in eigen radio- en tv-shows - bijvoorbeeld voor Warner Lamberts Listerine Mouthwash, de Amerikaanse droom uitdroeg.
Dankzij de nieuwste technische snufjes van Les Paul deden ze met z'n tweeën een heel orkest, en koor.

Fay Lovsky, liedjesmaakster en gitariste ging in het begin net zo te werk. Wat Les Paul had gedaan in Hollywood deed zij hem na op haar zolder in Amsterdam: een eenmansorkest ontstond uit haar Revox-bandecorder. Maandagavond na 21.00 is Fay te horen in de Avonden.

ps. Verder moet vermeld worden dat Les Paul bevriend was met Django Reinhardt en hem steunde tot zijn dood in 1953. Ook kun je hem wel de ontdekker van Chet Atkins noemen.
En dat alles ondanks zijn handicap. Na een auto-ongeluk in 1948 werd zijn rechter elleboog vastgezet in een hoek van 90 graden. Zo bleef hij spelen.

 Er waren op het landje bij de spoorbaan mooie beschouwingen over stilte van architect Jon Lonsdale en van Fred Woudenbeg van het 'cluster leefomgeving' van de GGD Amsterdam, die benadrukte dat de meeste mensen niet van stilte houden.
En van de bioloog Tijs Goldschmidt, die oa. het fokken van de nagenoeg blafloze hond - de oranje-witte 'kooiker', gebruikt bij de eendenjacht - in herinnering riep. En opmerkte dat de wolf waarvan alle honden afstammen vreemd genoeg toch niet blaft.
Tijs wijdde ook uit over de toekomst van het 'contrageluid' waarmee je geluid onschadelijk kunt maken. Ons wachten nog stiltegeweren en stiltegranaten.
Stilte is altijd relatief, zei hij. En soms benauwend. Toen hij eens op een zeer stille plek werkte gebruikte hij oordopjes en luisterde naar z'n vertrouwde eigen lichaamsgeluiden. Over de stilte van de dood sprak hij niet. Desgevraagd omdat hij 'daar verschrikkelijk bang voor is'.

 De Machinefabriek (Rutger Zuyderveld) bracht de première van een 'Compositie voor de stilte', waarbij de Kubieke meter stilte van Sarah van Sonsbeeck een van de instrumenten was. Wanneer je hem aanraakt maakt hij nl. lawaai.  

Wat begint als moeizame bejaardenzorg eindigt in een feestmaal.
De vier oude dames vieren Feragosto. Gianni kookt. De film werd opgenomen in het ouderlijk huis van schrijver, regisseur en  hoofdrolspeler Gianni Di Gregorio, die daar zelf jarenlang zijn tachtigjarige moeder verzorgde.
Di Gregorio gooide zijn script al snel weg en improviseerde: 'De dames waren toch niet van plan hun teksten te leren.' Hij filmde ook stiekem als ze over elkaar roddelden.

In het begin vreesde ik - geconditioneerd als ik ben - steeds dat er iemand een hartaanval zou krijgen, omdat dat in dit soort films zo vaak gebeurt, maar daarna raakte ik, net als de andere toeschouwers, verdiept in de vier vrouwen, hun make-up en kleren, hun opmerkingen over het eten en elkaar, het interieur, de overvloed aan sprekende details. En in Gianni, die - na veel zuchten - ook domweg plezier in ze krijgt.

Les Paul bereikte in 1943 Hollywood, waar hij Bing Crosby ontmoette in wiens radioshow hij optrad.
Dat had gevolgen. Waaronder dit zeldzame muziekverhaal.
In de oorlogsjaren had een Amerikaanse militair van de technische troepen in Duitsland een exemplaar van de eerste taperecorder gestolen, een Deutsche Magnetophon, plus wat banden van IG Farben.
Deze Jack Mullin bouwde eenmaal thuis een versie voor de Amerikaanse markt, de AMPEX. Bing Crosby huurde hem.
En gaf een exemplaar van de eerste bandrecorder aan Les Paul,
die er een extra weergavekop in bouwde waardoor het zg. 'indubben' van extra zang of gitaarpartijen mogelijk werd.
De eerder opgenomen track werd dan wel gewist.
Zo zijn al zijn grote hits - Vaya con dios, How high the moon, The world is waiting for the sunrise en zo door, uit de periode 1949-1954 met Mary Ford opgenomen.

 Als we de Rode Woestijn binnengaan draagt Monica Vitti (eens 'de pin-up van de intelligentsia') deze groene jas. Aan 't slot weer. Heel de film is zo op kleur gemaakt dat ik een paar keer m'n ogen uitwreef. Het zijn de kleuren van industrie, van fabrieken, schepen en havens. De heldere kleuren van gif. Daarbij zijn alle buitenscènes pijnlijk mooi uitgelicht. 
Het gaat goed, er wordt geld verdiend, de wereld gaat naar de bliksem, maar Guiliana is de enige die ergens last van heeft.
Vage klachten. Vraag het en ze zegt dat ze niet weet waar ze in deze wereld naar moet kijken, of dat ze pijn in d'r haar heeft.
Ze heeft een zelfmoordpoging achter de rug en nu wil ze weer 'normaal' worden.
En als ze bang is zeggen de mensen 'maar waar ben je dan bang voor?'   

 De vroege jaren '60, vóór Beatles en Rolling Stones, kenden een heel eigen toon en stijl. Deserto Rosso combineert het nieuwe milieubewustzijn dat ontstond na boeken als Silent spring van biologe Rachel Carson (1962) met de esthetiek van Jackie Kennedy. De club van Rome kwam pas in 1968.

Eigenlijk het zelfde gebeurt in het tweedelige platenboek uit de jaren '20 van de vorige eeuw, dat ik bleek te delen met Willem Frederik Hermans en dat ik nu weer in handen heb.
Het meten van de wereld ging al die jaren door. Voorzichtig blader ik, kleine hapjes tegelijk nemend.
Scherp herinner ik me deze prent van Sumatraanse 'inlander' bij 'De grootste bloem der wereld'. De bloem werd in 1818 ontdekt door Sir Stamford Raffles. Althans hij werd gewaarschuwd door zijn 'Maleisische bedienden'. De bloem groeide op de wortels van een onbekende boom. 'Er waren geen bladeren, en de bloem en de knoppen ontsprongen direct aan deze wortels.' 
Er waren meerdere getuigen van de metingen van wat ging heten de Rafflesia.
Maar deze Humboldteske omschrijving was ik kwijt: 'De holte in het midden werd berekend een inhoud te hebben van ongeveer zes liter, en het gewicht van de geheele bloem werd geschat op ongeveer 15 Engelse ponden.'