Wat ze ook draagt, telkens is het strak van kleur en ontwerp. Geen frutsels, geen ornamentiek. Meteen denk je aan de groene jas uit Deserto Rosso. En de strakke vorm van die film. Antonioni komt uit Ferrara, waar binnen enkele kilometers de Po in zee stroomt. Zijn oerdecors zijn de mist en modder van de Povlakte. En de industrie daar. Betonnen hekken en pijpleidingen. Vervuiling. Een kade. En dan Monica Vitti in de groene jas, op hakken.

 Er is iets. Maar de entoerage is altijd sterker. Een leeg fabrieksterrein, vaten, vrachtwagens. Ze noemden het toen 'vervreemding'. Dat de omgeving je onwerkelijk voorkomt. Dat je je afvraagt of je er wel bent. En voortdurend moet meespelen in voorstellingen die je vreemd zijn. 

 In Antonioni's regie krijgt de geringste beweging van voet of wenkbrauw betekenis. Hij houdt van totalen, vaak van boven gezien. En dan opeens een close-up die hard aankomt. Een stapje vooruit doet de wereld kantelen.

 Monica Vitti kon dat. Grafisch. Niet ouderwets acterend als Jeanne Moreau in La Notte - waar ze allebei in spelen en het verschil erg opvalt. Ook Mastroianni valt in die film uit de toon door zijn teveel.

 Acteurs moesten voor Antonioni bovenal functioneel zijn. Landschappen waren minstens zo belangrijk. Hij tekende ze zelf, ze zijn te zien.

 Maar in die landschappen moest een vrouw rondgaan. Een dragende figuur, die er was maar ook weer niet. Antonioni zag dat in Monica Vitti. Ik herinner me een interview waarin ze heel bescheiden haar verbazing daarover uitsprak. Ze was toch niet speciaal mooi, geen filmstertype.

 Haar manier van acteren leerde ze van hem. Was ook alleen geschikt voor zijn films. In andere films van belang heeft ze nauwelijks gespeeld.  

 Alberto Lattuada maakte dit unieke - met verborgen camera (maar niet heus!) gedraaide - document voor een dwaas project van een stel filmgekken. Losse verhalen, samen een wel heel bizarre Cineac-voorstel­ling. Ook Fellini, Antonioni en Risi deden mee.

 De vorm van een soort gefilmd tijdschrift gaf ieder een in 1953 ongekende vrijheid. Nu de film gerestaureerd te zien is (op 11 november weer in Rialto Amsterdam, ook te koop) kijk je je ogen uit naar het losse acteren, halverwege script en improvisatie, de kleren, de koppen, de straten, de auto's en scooters.

 Werd de vrouwenmode ooit nog zo goed? Die van nu ontleent er veel aan. Ik zag prachtige, o zo goedkope, stoffen. De brede, vaak glimmende, insnoerceintuurs.

 KLeine luxe, die z'n werking krijgt door de onverbiddelijke armoede waarin iedereen leeft. Wat moeten meisjes als het onder de ook na de oorlog ijzeren katholieke hypocrisie fout loopt. Hoerderij - ze worden geïnterviewd-, zelfmoord, je kind achterlaten in een park? En dan is er weer een prachtig kale danspartij 'Drie uur Paradijs van Dino Risi, vol hoop op, ja wat?

 Fellini schetst een huwelijksbureau dat een boerenmeisje dat een gezin moet onderhouden wil onderbrengen bij een steenrijke 'weerwolf'.

 Als je dat gezien hebt wordt de zelfverzekerde meidenshow van Lattuada niks minder dan een daad van verzet.  

 Antonioni in 1957 zwartwit. Mist achter wonderlijk heldere beelden van winterse rivierarmen. Vrouwen in net die ene jas, die ene flatteuze rok die overbleef uit een betere tijd, nu gescheurd, bemodderd.

 Het pompstation langs de dijkweg waar Virginia met haar alcoholische vader woont, ver in de leegte, is wat je overblijft. Er zal nooit iets veranderen, evenmin als op pompstations in Amerikaanse leegten van latere films. Alleen heel soms stopt er een auto voor een paar liter. De stad is ver. De nieuwbouw in de verte loopt vooruit op Antonioni's industriekleuren in Deserto Rosso.

 Mannelijke hoofdrol Aldo (Steve Cochran) doolt al met de 'existentiële' doelloosheid die Monica Vitti later meekrijgt. Onweerstaanbaar voor vrouwen, maar zijn hoofd is elders. Zo raakt hij zijn Irma kwijt. De rest van de film zoekt hij werk, maar eigenlijk haar.

 Alles op het laatste randje van neorealisme. Er is protest tegen de sloop van het dorp voor een vliegveld. Maar tegen de schoonheid van een autobus die op het eindpunt door zijn chauffeur wordt bijgepoetst, tegen mist waar de zon doorheen breekt is bij Antonioni niets opgewassen. Je ziet l'Avventura (1960) aankomen.

 Als we de Rode Woestijn binnengaan draagt Monica Vitti (eens 'de pin-up van de intelligentsia') deze groene jas. Aan 't slot weer. Heel de film is zo op kleur gemaakt dat ik een paar keer m'n ogen uitwreef. Het zijn de kleuren van industrie, van fabrieken, schepen en havens. De heldere kleuren van gif. Daarbij zijn alle buitenscènes pijnlijk mooi uitgelicht. 
Het gaat goed, er wordt geld verdiend, de wereld gaat naar de bliksem, maar Guiliana is de enige die ergens last van heeft.
Vage klachten. Vraag het en ze zegt dat ze niet weet waar ze in deze wereld naar moet kijken, of dat ze pijn in d'r haar heeft.
Ze heeft een zelfmoordpoging achter de rug en nu wil ze weer 'normaal' worden.
En als ze bang is zeggen de mensen 'maar waar ben je dan bang voor?'   

 De vroege jaren '60, vóór Beatles en Rolling Stones, kenden een heel eigen toon en stijl. Deserto Rosso combineert het nieuwe milieubewustzijn dat ontstond na boeken als Silent spring van biologe Rachel Carson (1962) met de esthetiek van Jackie Kennedy. De club van Rome kwam pas in 1968.

 Die avond rijd ik het stadje uit, de berg op in het gouden licht. Meer zwaluwen. Dan stuit ik op een bouwval. Prikkeldraad. Een handgeschilderd houten bordje zegt 'Noto Antica'. Er lopen varkens. Na een korte wandeling het restant van een poort. Eenmaal binnen dringt de omvang van het drama door. Eens was hier blijkbaar een vrij grote stad, aan de rand van het ravijn waar nu de zwaluwen over vliegen. Krekels. In de stilte van het reuzengraf probeer ik te reconstrueren. De stad lag eens hier, nu ligt hij daar beneden. Wat is er gebeurd? De varkensboer komt aan op z'n trekker en geeft het antwoord: 'terremoto'.

 Twee dagen later is er een aardbeving in Friuli, 100 doden, 50.000 geëvacueerden, zegt de tv. Gisteren las ik in 'In ruins' (1988) van Christopher Woodward, over de ramp van 1693 die veertig Siciliaanse steden platlegde. Noto werd - met naar beneden gesleepte stenen - in z'n geheel herbouwd onderaan de berg. Met erg veel kerken - na zo'n ramp moet je bidden - in de toen nieuwe barokstijl. Antonioni draaide er 'l Avventura (1960). De ultieme film 'waarin niets gebeurt'. Voor Antonioni was Noto 'het perfecte vacuüm' zegt Woodward.