Van Dongen (1877-1968) groeide op in Rotterdam. In 1905 exposeerde hij op de Parijse Salon d'Automne, samen met Matisse en anderen die later de 'fauvisten' werden genoemd.
In het Rotterdamse Museum Boijmans begint op 18 september de overzichtstentoonstelling 'Kees was hier'.
Kun je voor of tegen geschilderde mooie vrouwen zijn? Toch wel, in de jaren '20 lag de Parijse lichtzinnigheid in Nederland slecht en tot vandaag zijn alleen maar schoonheid en elegantie zoals Van Dongen ze schildert voor de kritiek onvoldoende. Het 'schuurt niet' zou Hans den Hartog Jager zeggen.
 

 Ik ontdekte Van Dongen in het Musée d'Art Moderne, in de jaren '60. Parijs was de wereldhoofdstad van de mooie vrouw.  De droomstad van Nederlandse schrijvers en schilders. Ik kocht een fles landwijn met een plastic hoedje als dop en drie sterren in het glas en een stokbrood. Op een parkbank in het Luxembourg zag ik de vrouwen voorbijgaan, in het echt. 
Maar nu? Je hoeft na een TGV-bezoek aan Parijs maar weer een middag door Amsterdam te fietsen en je weet dat het voorbij is.
Dat zet de schilderijen van Kees van Dongen in een ander licht.

Een raadsel. Houten balken zijn het niet. Dit zijn namaak balken, gemodelleerd in gewapend beton. Eens zonder twijfel bruin geschilderd. Omdat beton houdbaarder is dan hout. Daarom zijn ze er ook nog. Hoewel ik ze in Nederland vaak ten prooi zag aan betonrot, als regenwater door scheurtjes in het cement was gedrongen totaan de wapening en die was gaan roesten. Waarna de roest het beton had losgemaakt.
Deze zijn merkwaardig gaaf.

De Antwerpse Dierentuin - direct naast het station - dateert van 1843. Hoe de twee zo naast elkaar terecht zijn gekomen weet ik niet. Het station van nu dateert van 1899, er was een eerder station, ook van 1843. En Cockerill in Seraing maakte sinds 1838 spoorstaven. 
Aan het eind van de 19de eeuw heerste een nu onachterhaalbaar optimisme. België werd rijk van de Congo. Paters en wetenschappers bereisden Afrika in het kielzog van de kolonialen. Ze brachten medische zorg en katholicisme en namen apen en olifanten mee terug.
 

Geen idee hoe ze staat tegenover de bezwaren van filosofen als Sloterdijk en Neil Postman tegen de nieuwe media. Verliezen we ons vermogen tot concentratie? Drijven we willoos mee op de golven van informatie?
Toch is er onmiskenbaar iets aan de hand. Het brein is eindeloos kneedbaar, leggen neurologen uit. Het blijft zich aanpassen aan wat het binnenkrijgt, levenslang. Als je je informatie voornamelijk van Internet haalt verandert dat dus zeer waarschijnlijk iets aan je manier van denken, lezen en schrijven. Nooit eerder had een communicatiesysteem zo'n invloed op ons dagelijks leven.

Hoe herprogrammeert Internet onze hersens? Is het ernstig, valt het mee, of is het juist een zegen?
We leven precies in de goede tijd om te kunnen vergelijken. De meeste van onze proefpersonen hebben de oude - internetloze - tijd nog meegemaakt.
 

De steppe. Een kudde schapen, en een groepje meisjes in zilveren kleren. Geen klederdracht, eerder design.
De meisjes vrijen met de schapen, lang en intensief, menig schaap wordt aangehaald en gekust. Ze lijken het prettig te vinden. Tegelijk krijgt het optreden van de meisjes trekken van een rituele dans. Een van hen is Almagul zelf, ze schijnt in al haar films mee te spelen.
Het ritueel, want dat is het, zet zich voort. De meisjes dansen - nu naakt - met herders op de steppe. Dan volgt een feestmaaltijd, groots opgezet en aangekleed.
Het menu verraste me toch nog: schaapskop. Opgemaakt en geserveerd op tafelzilveren schotels.
De film eindigt ermee dat de meisjes schaapskop eten. Met smaak. Het vreemdste van Headcharge is zijn innerlijke logica.
Je kijkt, en je denkt  'ja natuurlijk'.

Menlibayeva zegt erbij dat het gaat om een 'een romantische en melancholische reflectie over de bruuske culturele ontwikkeling van haar thuisland’. Ze werkt in Berlijn en Amsterdam.
 

Hoe ga je om met zoveel goden? Zeker als hun nogal menselijke gedrag ze soms onbegrijpelijk maakt? Wat is goed of slecht als ze er daar boven zelf een potje van maken? 
Hoofdbrekens. Discussie. Vanavond begreep ik dat je daaraan een beschaving herkent.
Een van die goden was Hermes, hij ging over het reizen. Zijn beeltenis stond op vele straathoeken, ook bij de toegang tot openbare gebouwen en had de vorm van een buste op een piedestal met op de juiste hoogte een penis in erectie.
Niemand vond dat raar, de gewoonte was om er in het voorbijgaan even vriendschappelijk over te aaien. Misschien om hem gunstig te stemmen.
Bij het zg. Hermenincident van 415 voor Christus werd in Athene een groot aantal van die beelden door onbekenden vernield (de koppen er af geslagen). Pijnlijk, want de volgende dag zou een oorlogsvloot uitzeilen naar Sicilië. Een expeditie die - zonder de steun van Hermes - dan ook jammerlijk mislukte.
Toen het Christendom kwam zijn alle Hermen vernield of begraven, dat spreekt. Dat een god een penis zou kunnen hebben die de gelovigen streelden? Ondenkbaar.  
 

 De Odyssee (ca. 800 vChr,) verrmeldt al dat in Dodona een 'hoogoverbladerde' eik stond die de wil van oppergod Zeus liet horen. En die van z’n heidense echtgenote Dione.
Die eik stond er toen al eeuwen. Hoe hij sprak is niet duidelijk. Luisterden de priesters naar het geritsel van z'n bladeren? Naar het geluid van de koperen ketels die er omheen hingen? Je moest je vraag op een loden strip schrijven en indienen. Zulke strips zijn teruggevonden.

 Nog iets dat het Christendom ontbeert. Tenzij je de Paus als een goddelijk geinspireerd orakel ziet. Maar de paus noch enige priester zal antwoord geven op vragen als die in Dodona werden teruggevonden. Zo vraagt Lysanias 'of het kindje waarvan Annyla zwanger is niet van hem is?'
En: 'Parmenides informeert bij Zeus en Dione of het verkieslijk en beter is om thuis te blijven.'
Het Oudgriekse was een praktisch geloof. Bestond er een Grieks Mythologische kerk, ik meldde me. 
 

Zo zijn er dunne gouden blaadjes gevonden met instructies voor wat te doen als je na je dood de onderwereld betrad. Er werd ook daar vrij snel een onderscheid gemaakt tussen goeden en slechten, maar dan.
Pasgestorvenen hadden een verschrikkelijke dorst. Onder de goeden kon je je onderscheiden door juist niet van de eerste de beste bron te drinken. Je moest wachten met drinken tot je wat verderop kwam bij het 'Meer der Herinnering'.
Daar staan bewakers bij die vragen wat je komt doen. De instructie zegt dat je moet antwoorden 'Ik ben een zoon van de aarde en de sterrenrijke hemel. Geef mij snel koud water te drinken uit het meer van de Herinnering'.
Dan kom je goed terecht.
Want, staat er, 'daarna zul je heersen met andere heroën'.
Maar hoe gaat dat in z'n werk? De tekst breekt af. Er staat nog 'Dit is het werk van de herinnering (...) omwikkeld in duisternis...'.

Nu kom ik iets dichter bij de titel van de vijfde bundel Anathema's van Rudy Kousbroek, 'Het meer der herinnering' (1984).
Maar.. Maar?
 

En het gaat over Detroit. Een stad die binnen korte tijd van 2 miljoen inwoners terugging naar een half miljoen.
Is er nog leven na het sluiten van de autofabrieken?
'Teach me to disappear' gaat over Belle Isle, een eiland in de Detroit rivier, eens het grootste stadspark van Amerika.
In 1880 gemaakt door de man die ook het New Yorkse Central Park ontwierp. Sinds 2002 is het gesloten. De Engelsman Paul Elliman en de Amerikaanse Nicole MacDonald filmden in de vervallen en gesloten dierentuin die daar was, de Belle Isle Zoo.
Met organisator Jaring Dürst Britt en Elliman liep ik van Casco naar een oase in de Utrechtse binnenstad, de oude kloostertuin aan de Mariaplaats.
Elliman had z'n vogelfluitjes bij zich. Wat we van de vogels kunnen leren is volgens hem onder meer uitsterven. Of je verstoppen. 'Teach me to disappear'. De mensheid zou op z'n minst minder aanwezig kunnen zijn, meent Elliman.
Donderdag na achten zijn ze te horen in de Avonden. 
 

De kluis was een graf, dat ingewijd werd met een speciale mis.  
De kluizenares lag daarbij op haar buik op de vloer en legde een gelofte af van armoede, kuisheid, gehoorzaamheid etc..
Er werd gezongen, en tenslotte werd de ingekluisde met stof bestrooid onder de woorden 'Rust in vrede, amen'. Dan ging de kluis plechtig op slot. De bisschop had sleutel. 

Er waren dus twee getraliede openingen in de cel van Alyt in de Jacobikerk. De eerste die van de foto van gisteren, de tweede is verdwenen en zat aan de straat.
Daarlangs ging het verkeer met de buitenwereld, kwam eten naar binnen en gingen fecaliën naar buiten. De ingekluisden verdienden zelf hun kost. Zalf die ze maakten werd daar verkocht. Aan die buitenopening kon je Alyt ook om raad vragen. Ze nam zelfs de biecht af.  

ps. de ook Utrechtse zuster Bertken (1426-1514), die in haar cel gedichten schreef, zat in die zelfde jaren ingekluisd in de Buurtkerk
 

En daar was de kluis van Alyt, vrijwel intact. 
Het idee om tot je dood, opgesloten in een kleine ruimte, uitsluitend God lief te hebben ontstond in de 3e of 4e eeuw. Je verdiende er het eeuwige leven mee, bleef gespaard voor hel en vagevuur. Maar de voorschriften waren streng: kleding moest wit, zwart of grauw zijn, geen luxe 'lijnwaad' aan bed of lichaam. Het dragen van kousen en schoenen was geoorloofd, maar velen gingen zomer en winter barrevoets. Wie z'n kluis verliet, werd uit de kerk gebannen.
Toch leefden de ingekluisden niet zo geïsoleerd. Men kon ze om raad vragen, ze waren een soort lokale heiligen. 

Zo'n kluis moest uitzien op het altaar, zelf bleef je onzichtbaar. Deze kluis is de enige die in Nederland bewaard bleef. De twee getraliede vierkante vensters komen uit op de kerk, de kluizenares ademde dus alleen kerkelucht. Ook leefde zij in schemerdonker: de Jacobikerk had vensters van gekleurd glas.
Veel ingekluisden kwamen voort uit de adel en de welgestelde burgerij. Het stond in aanzien om rijkdom en aanzien te verwerpen.
Hoelang de vermogende Alyt Ponciaens het heeft uitgehouden is niet bekend. Het record staat op naam van Agnes Durocher, dochter van een rijke Parijse burger, met tachtig jaar, van 1403-1483. Het zijn meest vrouwen geweest. Morgen meer.