Nu is Walter Benjamin niet heel helder in de datering van zijn observaties van de Parijse fietsmode. Zijn waarnemingen maken inderdaad eerder de indruk te slaan op wat rond 1900 gebeurde dan in 1880. Daar past het affiche dat ik er bij vond ook.. Rond 1880 reed men nog op fietsen met een groot voorwiel en een klein achterwiel. Wim noteert ook: 'Fietsen hebben veel bijgedragen aan de vrijmaking van de vrouw, hier was voor de eerste keer in de geschiedenis een voertuig waarop zij zich alleen kon voortbewegen en dat gebeurde overal.' Daar heeft Benjamin het niet over. En ik denk, elegance en emancipatie inéén, wat wil je meer?

In mode zit altijd overdrijving, zit altijd ironie. Alles kan. Neem het verhaal over de fietsmode. Rond 1880 moesten mondaine dames opeens en masse op de fiets. En natuurlijk werden er elegante fietskostuums ontworpen. Iedereen spoedde zich naar de geasfalteerde hallen waar ze fietsles namen. Een jaar later zaten ze dan weer op paarden, of in auto's, ook in prachtige 'functionele' kostuums, want mode heeft altijd doorzichtige excuses nodig. Benjamin zegt: 'het eeuwige is in elk geval eerder een ruche aan een jurk dan een idee.'Gerrit Jan Kleinrensink was in Port Bou, aan de Spaanse grens waar Benjamin in 1940 zelfmoord pleegde toen zijn vlucht voor de Nazi's mislukte. Hij stuurde me deze foto's. 'Er is een indrukwekkend monument van Danny Karavan. Je ziet het eind van de trap, de passage, die van de rotsen af naar beneden loopt en eindigt bij een glazen plaat met een citaat van Benjamin. De zee zie je ook, beneden. En dan het oneigenlijke graf. Benjamins graf is er niet meer, maar het stadsbestuur heeft later gemeend toch nog de suggestie levend te houden. Inmiddels kun je wel de Lister-route door de Pyreneeën lopen die Benjamin in september 1940 aflegde.'

Het 19de eeuwse Parijs van de winkelgalerijen die Céline zo anders beschreef in 'Dood op krediet' (zijn ouders hadden hun winkel in zo'n ding, het stonk er altijd).Maar Benjamin bereikt de hoogste toppen bij het beschrijven van de koopgoten van toen, waar binnen en buiten in elkaar overgaan, net als in de wintertuinen en panorama's. Eigenlijk is Parijs bij Benjamin in z'n geheel overdekt. Een spiegelstad vol winkelruiten en nat asfalt. Cafés zonder donkere hoekjes. Iedereen ziet iedereen, van alle kanten.Walter Benjamin is er van overtuigd dat daarom de vrouwen van Parijs ook zo mooi zijn. Voor ze een man onder ogen komen hebben ze zichzelf al tien keer in de spiegel gezien. Ook de mannen komt het ten goede. Ze kleden en bewegen zich beter. Zelfs de ogen van passanten zijn hier spiegels. En kijken twee spiegels elkaar aan, dan haalt Satan zijn liefste truc uit en opent de blik op het oneindige. In de uitzending van 11 augustus spraken Wim Brands en ik met Benjamin-kenners Henk Hoeks en Erik Lindner

Naast zijn autobiografie 'Mijn laatste snik' een pracht van een document. Film na film geeft Bunuel (1900-1983) z'n overwegingen, vaak van praktische aard, maar hoe terughoudend hij ook is, je komt er tegelijk achter hoe hij in het leven staat. Tussen katholicisme, surrealisme, communisme en de filmindustrie in. Wat van Bunuel films altijd bijblijft zijn gezelschappen etende mensen. Vaak zijn dat bourgeois. Op de vraag of de condition humaine zijn onderwerp is antwoordt hij een keer 'eerder de condition bourgeoise'. Vrijdag is Gijs Mulder in de Avonden te horen.

Het optreden van Poseidon geeft het moment weer dat Psyche zich van kant wil maken door van een rots te springen, maar door de zuidenwind Zephyr wordt opgevangen; die zal haar naar een prachtige vallei brengen. De waterdraagster daar moet een zuidelijke bron voorstellen, mogelijk de Nijl. Giulio Romano heeft nog meer extra's, waaronder veel nimfen, ingevoerd. En vergeet niet, Mantova, vroeger Mantua, ligt tussen drie meren en twee rivieren, en zou gesticht zijn door een of meer nimfen afstammend van de waarzegster Manto en een stroomgod. Tot slot, een gebroken kruik komt vaak voor als symbool van verloren onschuld/maagdelijkheid.

Van Nora Schadee kreeg ik een eerste opheldering.Ze schrijft oa. 'Rechts is Poseidon met een stroomgodin afgebeeld, die hij lijkt te roven. Al of of niet blote vrouwen met kruiken waaruit ze iets gieten kunnen vele betekenissen hebben: ze verbeelden een bron, en soms zelfs een riviertje. Volgens Alciati en dus ook Cats moet de Matigheid met kruik worden afgebeeld; de Melkmeid van Vermeer wordt daarom wel eens als een Temperantia geïnterpreteerd. (...) Met zeventiende-eeuwse Nederlandse schilderijen moet je oppassen - daar kan gedoe met een kruik onmatigheid, ja in seks, betekenen, maar ook matigheid. Zo is Jan Steen haast altijd dubbelzinnig, in twee betekenissen, dat wil zeggen hij is zowel polyinterpretabel als heeft niet zelden een obscene bijbedoeling.'Nora zoekt verder..

Welke ideeën werden verworpen, welke haalden het, bij een film waarin alles op losse schroeven stond? Bunuel legde zelden iets uit over betekenis of inhoud van z'n werk. Dit bleef wel bewaard:'We zochten een wankel en onzichtbaar evenwicht tussen het rationele en irrationele waardoor we, via het irrationele, het onbegrijpelijke konden bevatten en droom en werkelijkheid, het bewuste en het onderbewuste met elkaar in verband konden brengen. Daarbij schuwden we elke vorm van symboliek.' Samen met vriend Salvador Dali schreef hij in zes dagen het script. Ze gingen steeds uit van het eerste beeld dat bij ze opkwam. Elk idee dat voortkwam uit cultuur of opvoeding werd meteen verworpen.Voorbeeld: een vrouw pakt een tennisracket om zich te verdedigen tegen de man die haar belaagt. Die kijkt om zich heen. 'Wat ziet hij?''Een vliegende pad.''Niet goed.''Een fles cognac.''Niet goed.''Nou zie ik twee touwen.''Okee, maar wat zit er aan die touwen?''Die man trekt aan de touwen, er zit iets heel zwaars aan.''Ja, het is prima dat hij valt.' 'Aan de touwen zitten twee grote, gedroogd pompoenen.' En dan volgen er nog een kanon, een luxefauteuil en een vleugelpiano. Gek ik moest meteen aan Monty Python denken. Sindsdien gaat het wel erg braaf toe in de filmwereld.

Veel blijkt te zijn voortgekomen uit zijn dromen. Willem Jan Otten zegt in z'n inleiding dat Bunuel ons meer leert over ons 'onbewuste' dan Freud en Jung. Om te beginnen dat het woord 'onbewuste' onbruikbaar is. We weten immers pas iets als we het ons bewust worden. En dan, als we het proberen te grijpen, spat het als een zeepbel uiteen. Niettemin, we zagen iets. 'Dromen,' zegt Bunuel, 'zijn de eerste films die de mens heeft uitgevonden.'Ik heb 'Le fantôme de la liberté' het vaakst gezien, weet vrij precies wat erin gebeurt. Het blijft grappig als deftige mensen in gezelschap poepen en in afzondering eten, of als 'vieze plaatjes' die op straat aan kleine meisjes worden verkocht ansichten van de Arc de Triomphe en de Madeleine blijken te zijn. Maar steeds vermoed ik bij dit soort scènes dat het Bunuel gaat om heel iets anders, namelijk gedrag. De gehechtheid van mensen aan hun geliefde procedures en rituelen. Waarmee je die invult blijkt dan - in de loop van zijn oeuvre - steeds meer bijzaak.

Nog steeds, wanneer ik rails oversteek gaat er een trein door me heen. Ik kan niet geloven dat de trein - die er net nog was - echt weg is.Alles is er steeds, gelijktijdig. Dit is het stationnetje van Bergen. Niet ver van Belsen. Aan de rand van de Lüneburger Heide, in Duitsland.

 Dit is een stofzuiger, eigenlijk een flat, maar ook een stofzuiger. Met echte toetsen. Hij werkt. Als je hem aanzet vult deze flat, alle kamers in de flat, het trappenhuis, zich met stof uit de omgeving. De flat is in z'n geheel de stofzak van het apparaat.Doorgaans probeer je om stof juist uit die kamers te krijgen, hier is het andersom.Motor en filter zitten achterin. Bovenin rechts komt de uit het atelier opgezogen vuile lucht binnen. Die luchtstroom gaat het hele huis door en komt er linksonder als schone lucht weer uit. Het vuil blijft in de flat achter. Hij werkt.

 De dingen moet wel werken bij Frank Halmans. 'En het mooie is, het stof dat wordt opgezogen en zich in de flat verzamelt dat komt eigenlijk uit de kunst. De kunst die ik hier maak in het atelier. Of van tentoonstellingsruimtes waar ik dit ding heb laten werken. 't Is ook nog bijzonder stof.'