Het is er voor Nederlandse begrippen onwaarschijnlijk arm en rustig. Je ziet er zaaltjes met vitrines die al erg lang leeg zijn gebleven, maar de vaste collectie - van alles wat, de verzameling van meneer Suermondt en het echtpaar Ludwig - is schitterend. Expressionisten, middeleeuws houtsnijwerk, foto's. Zo, weet ik, moet een museum zijn. Een beetje stoffig, dat verhoogt de concentratie. Er is een koffiehoekje waar je lang kunt zitten staren naar een zeer gesoigneerde, erg Duitse caissière.

Ze heette Hansi Szokoll en werkte als actrice, model, hoe noem je het. Kafka was met haar naar bed geweest, zag haar dat jaar vrij vaak. Hij schreef vriend Max Brod enthousiast over haar 'jongensachtige lijf'. Volgens Brod vermeldde hij opgewekt dat ook 'een heel eskadron cavaleristen' van dat lichaam had genoten. Rijke jongens als Franz en Max hadden zulke vriendinnen. In Kafka's werk komen ze vaak voor. Denk aan Frieda, het barmeisje uit Het slot en aan de figuur Pepi. In Het Proces zijn het oa. een wasvrouw en een typiste. Karl Rossman in 'Amerika' wordt zelfs overzee gestuurd na een affaire met zo'n meisje. Wat de rol van de hond was weet niemand. Maar dat Hansi Szokoll in het - toch zo uitgebreide - Kafka onderzoek helemaal niet voorkomt verbaast James Hawes eigenlijk niet.Ze past niet in het beeld dat we graag van Kafka hebben, zegt hij. ps. Ja, Hansi wordt meestal van de foto afgesneden.

De 'onsympathieke romanfiguren' waarover W.F.Hermans heeft uitgewijd kwamen me voor de geest, zo'n gevoelsarme, harteloze klootzak is aanvankelijk de hoofdfiguur, de schrijver Alex Wigman, die we leren kennen in zijn huis in Zuidelijk Bourgondië. Een intellectueel met van die opvattingen over de eenzelvigheid van de moderne mens. Gescheiden vader van twee kinderen die hij zo min mogelijk ziet. Hij heeft een Franse minnares, maar dat is beslist iets anders dan een geliefde, ze wordt behandeld als een voetveeg. Hoe hoort het eigenlijk, in zo'n Frans dorp? De stadse, Nederlandse man raakt overhoop met de lokale zeden en gewoonten. Hoe hoort het eigenlijk in het algemeen, onder mensen? Waarin zit hem het verschil tussen het stadse Nederland en het rustieke Franse platteland? Hoe gaat men met de dood om, daar en hier? Dit verhaal gaat over moraliteit. Hoe verantwoordelijk ben je voor de ander? Deze thematiek wordt zorgvuldig uit- en doorgewerkt vanuit verschillende personages. Nergens blijft het steken in zwart-wit, overal komen grijstonen. Met als hoogtepunt het fatale moment dat de intellectuele vreemdeling mag meedoen aan de jacht. La chasse!Maandagavond na negenen is Maria Stahlie te horen in de Avonden

 Zijn verloofde Felice Bauer ontdekte dat hij achter haar rug afspraakjes maakte met haar vriendin Grete Bloch. Ze zouden elkaar ontmoeten in Gmünd, halverwege Praag en Wenen (1913).Hij stuurt haar een dienstregeling van de treinen. Maar Grete verklapt het haar vriendin.

 Wat hij over zijn seksuele ervaring vertelt in de Milena- brieven is, zegt Hawes, moeilijk te rijmen met wat daarover in de 'Brief aan de vader' staat. En, heel sterk, als hij in 1920 met Milena afspreekt is dat weer in Gmünd. Hij stuurt haar zelfs de zelfde dienstregeling als Grete zeven jaar eerder. Hawes komt met een heel plausibele uitleg. Er waren meerdere Franz Kafka's.

 De pijnlijk wereldvreemde Kafka uit de Milena-brieven bestond naast de ter zake kundige functionaris van de Arbeiders Ongevallen Verzekering. Niet vreemd voor een schrijver.En, wordt Georg uit het verhaal 'Das Urteil' niet met zoveel woorden beschreven als een duivelse persoon? Of in Kafka's eigen woorden 'duivels in alle onschuld'?Wat zeggen de deskundigen?

Eens heb ik ze opgenomen, in Paradiso, in 1970, vlak voor vermoeidheid ze voorgoed velde. Al die dozen met attributen! Na uren vertraging kwam er van alles, waaronder dit nummer, gezongen door Vivian Stanshall. Met de onvergetelijke gitaarsolo van Neil Innes. Het werd laat en vroeg. Na het concert deden we de zijdeuren van Paradiso open en knipperden tegen de ochtendzon. Stanshall zat op de stoep en zei 'Ik hou ermee op'. Ze zijn nu ook op Youtube te vinden. Wat te denken van en koortje dat zingt 'frying pan, frying pan' of een meisje dat riekt naar 'the sweet essence of giraffe'. In the canyons of your mind,I will wander through your brain.To the ventricles of your heart, my dear,I'm in love with you again.'Cross the mouintains of your chestI will stick a Union Jack:To the forest of your cheek, oh,Through the holes in your string vest.My darling, in my cardboard coloured dreamsOnce again I hear your laugh.And I kiss, yes I kiss your perfumed hair,With sweet essence of giraffe.And each time I hear your name,(Frying pan, frying pan)OH, oh, oh darling, how it, how it hurts.(He's in pain)In the wardrobe of my soul,In the section labelled 'Shirts'.

'De woorden en daden van een mens kunnen vergeleken worden met de pijlen van een boogschutter. De meeste mensen zijn wereldse boogschutters en hun pijlen, vanaf de mond geschoten, komen geregeld in de buurt van het beoogde doel. Een enkeling is in staat zijn boog tot aan het oor te spannen. De zinderend-zingende pijlen van zo'n metafysische boogschutter slaan wónden in hun doelwit.' Hoe deze tekst - hij komt van een 'onorthodoxe soefimeester' - van toepassing is op het verhaal en de hoofdpersoon, probeer ik al lezend te ontdekken. Kennelijk zo ingespannen dat ik alles vergat. Pas vanmorgen zei iemand 'waarom staat er geen logje'. Zaterdag ga ik bij Maria Stahlie langs. Ons gesprek zal dv maandag te horen zijn in de Avonden.

Zo begon hij vanmorgen. Een eerste zin die een briesje meebrengt. Ik herinnerde me de foto die hij me laatst stuurde, met stammetjes. ps. Dit, redactie, is het moment om de flauwiteiten die rechtsonder op de voorpagina terecht zijn gekomen, op de plaats waar eens Campert en Mulder stonden, te vervangen door A.L.Snijders.

In Aken, afgelopen zaterdag zag ik eerst dit gezelschap Zuidoost-Aziatische sportjongens, met begeleiders die ze kennelijk net het V-teken hadden geleerd. Maar wat is hun sport? Aan de andere kant van de Friedrich-Wilhelmplatz verzamelden zich wandeldames met paraplu. Geen culturele bestemming schat ik. Naar de functie van de ene meneer achteraan blijf ik raden. Bij de Dom ging juist een speciale dienst uit. Genodigden, en niet de minsten. Van de twee echtparen is het rechter stel het hoogst geplaatst. Toch maakt de coming man links een grapje tegen de centrale dame in het zilverbrokaten jasje en de witte shawl. Haar echtgenoot - minister van de deelstaat? - zie je denken 'klets niet zo mens, 't is mooi geweest, nu snel naar de auto'. ps. binnen de groepjes zie je de ''exactitudes van Ari Versluis en Ellie Uyttenbroek. Dress codes, en hoe het individu zich net weer even onderscheidt. .

Het geheel is gevat in een reliekhouder die de vorm heeft van een levensgrote onderarm met hand. In de houder zit een raampje waardoor je de botten kunt zien. Karel is oorspronkelijk begraven - op eigen verzoek - in een Romeinse sarcofaag waarop de ontvoering van Proserpina door de god van de onderwereld staat afgebeeld. Ook te zien in Aken. Nu de hand. In 1481 is Karels arm uit zijn kist genomen en in de deze reliekschrijn gevat. Inmiddels was hij ook heilig verklaard. Heel juist. Karel is de architect van de Europese Unie. Hij was niet alleen een groot legeraanvoerder maar minstens zo bedreven als diplomaat. Hij liet de talloze lokale machthebbers van Europa inzien dat gezamenlijke politiek in ieders voordeel was - en bovenden goedkoper. Vandaar mijn pelgrimstocht naar Aken. Naar zijn hand.ps. Dit had gisteren op Avondlog moeten staan. Maar het bleef stil. Geen verbinding met Aken.

Wat mij achteraf verbaast is de geringe weerstand die dit alles opriep bij ouderen. Relaties tussen leraren en leerlingen (zij het buiten school) waren tamelijk gewoon. Ze 'moesten kunnen' zoals bijna alles. Wanda Reisel beschrijft de schooljaren van haar hoofdfiguur Dana als 'een grote leerschool in verleiding'. Wie van nature geremd was, bang om op te gaan in massaliteit kreeg het moeilijk. Tegelijk bleven de oude en de nieuwe tijd lang naast elkaar bestaan. Mr. G.B.J.Hiltermann en Mick Jagger werden beiden in het zelfde gezin beluisterd.