Intussen kan ik naslaan wat ik wilde naslaan. Hoe zat het ook weer met de AKO-prijs en Bezorgde ouders, zijn grote roman, die in 1989 door een jury bestaande uit Hans Warren, de politicus Erik Jurgens, Hendrik van Gorp (?), Hannemieke Stamperius en Jacq Vogelaar niet eens genomineerd werd, on­danks voorspraak van Warren. Ze bekroonden tenslotte, geloof het of niet, de Vlaamse feministe Brigitte Raskin, die ik nog menigmaal op de vpro-radio heb moeten aanhoren. Ik herinner me een woedende tirade over haar echtgenoot, die dan wel kook­te, maar in de keuken zo'n rommel achterliet. 

 Mijn gesigneerd exemplaar van de Engelse vertaling, 'Parents worry', gaf ik cadeau aan Randy Newman, die zeer geïnteresseerd was in onze letteren, maar Newman wist er geen raad mee. Lost in translation, lijkt me. Waar Gerard ook kwam, hij zaaide verwarring, tot vandaag. Vergis ik me of komt hij steeds dichter in de buurt van Céline? En nu, lezen, en zien of ik het met Arjan Peters - Volkskrant 22 oktober - eens ben.

 Een biograaf heeft als voornaamste taak de lezers zo veel mogelijk feiten en documenten aan te reiken waarmee we ons een mening kunnen vormen over die ene vraag. Zonder overi­gens de illusie tot een slotsom te kunnen komen.

 En nu ligt deel drie van de biografie van Nop Maas in de winkel. Of ie er mag blijven liggen beslist de rechter vanavond. Wat zou Gerard van deze heisa gevonden hebben? Ik denk dat hij het prachtig had gevonden.

 ps. De meningen over Gerard en zijn werk blijven goddank verdeeld. Met Rudy Kousbroek had ik eens een gesprek over Bezorgde ouders. Hij vond het een meesterwerk, de literaire kritiek niet. Gerard had het liefst in z'n geheel op de radio voorgelezen inplaats van De Avonden.

 ps 22:02 uitspraak morgen, hoor ik.

 'Ik versta er toch niks van,' zei Rudy. 'Ik ook niet,' zei ik. We raakten in gesprek over doofheid. 'Je kan beter blind zijn,' zei Rudy, 'je weet wel waarom.' 'Zeker,' zei ik, 'blind is tragisch.' 'En een dove is een idioot. Doofheid is belachelijk.'

 Ik vertelde hem van mijn stripheld professor - hoofd bonkt wordt roodvonk, grappig - Zonnebloem. Dit alles herinnerde ik me toen ik de kunstverzamelaar Otto Schaap tegenkwam, die me onder m'n neus duwde wat ik onmiddellijk herkende als de 'koperen luistertrompet' die door Gerard Reve beschreven wordt in de Avonden. Een handig instrument, omdat je het luister­gedeelte voor de mond van de spreker kunt houden. Ik sprak keurig in de beker van de trom­pet.

 Immers een elektronisch hoortoestel heeft z'n microfoontje op een veel onvoordeliger plaats zitten: achter het oor. Zodat de stem van de spreker eerst een heel stuk akoestische ruimte - vol omgevingsherrie - moet passeren voor hij wordt opgevan­gen en versterkt.

 De Hoge Raad? Hij is er toe in staat. Het kan hoog lopen bij Joop. Toen ik met Reve zijn boek De Avonden opnam in verschillende Hilversumse studio's lukte het vijf opnamedagen lang Joop in Schiedam te houden. Niet makkelijk, gezien zijn jaloezie op alles wat Gerard buiten hem om deed.

 Maar de zesde dag kwamen ze getwee. De laatste verbeteringen werden vastgelegd en daarna zou ik Gerard interviewen over het boek en de radio-uitzending. Bij de eerste bandwissel was het raak. Joop had achter het glas bij de technicus - de door Gerard aanbeden Mark Meeuwis met de 'dierenogen' - toegeluisterd, nu stormde hij de studio binnen. Letterlijk stikkend van drift...

 'Jij, jij...' was al wat hij kon uitbrengen. En daarna 'ik gaat, ik gaat...'. En hij rende de deur uit. Gerard bleef even verslagen achter. Daarna rende ook hij de gang op. Tegen mij bezorgd mompelend 'die kleine, hij zal toch niet…'. Pas na een hele tijd keerde hij terug. Joop was onvindbaar. Van een interview kwam niets meer.

Steeds wanneer ik aan u denk

droom ik van onze vacantiedagen

toen wij, de armen  om elkaar geslagen

de wegen volgden

herinnert U zich nog

hoe ons pad steeds lichter werd

en alles begon te verdwijnen

de bomen

de bergen

de zee

en ook de bloemen

rondom ons was niets

opeens eindigt ook de weg

we staan aan het einde der wereld

zullen we teruggaan

nooit

Kom met mij in de leegte

Want U, U droomt toch ook

van de leegte, onze oneindige liefde

Ik weet dat wij zonder een woord te spreken

ons zullen storten in de afgrond

die onze liefde redt

de leegte wacht op onze liefde

zoals ik U elke dag verwacht

Kom met mij in de leegte.

Het cakeje van Proust, de Madeleine uit Commercy, dat - heel gericht - zomaar herinneringen opriep is maar één variant. Vaak komt een geur je bekend voor, maar roept ie alleen een sterk gevoel van geluk of gevaar op, terwijl de bijbehorende herinnering ontbreekt. Vers brood, pas gemaaid gras, creosoot.   
Met Gerard Reve telefoneerde ik - hij zat in Frankrijk - eens langdurig over het celluloid dat vroeger op fietssturen zat - voordat daar chroom voor werd gebruikt. Glad en hard, met een fraai krinkelend ribbeltjesmotief.
Gerard en ik bleken beiden als jongen te hebben ontdekt dat celluloid zeer brandbaar is. Een lucifer en het stuur van buurmans fiets stond in lichterlaaie.
'Het leek wel zo'n brandend kruis van de Ku-Klux-Klan.'
'Verdomd, dat leek het. Een vlammend fietsstuur! En stinken..'.
'Er kwamen grote zwarte rookwolken vanaf.'
Zo belandde hij in Betondorp en ik in de Heeckerenlaan in Zutphen. 
 

 Hoe praatten de mensen vroeger? Van woordgebruik, intonatie, zinsmelodie in andere tijden is weinig bewaard. Dankzij Nadepiep weten we iets van de jaren '80 en '90.
Sommigen hadden hoorbaar moeite met het inspreken van antwoordcassettes. Er is ook ergernis. Hoe kan het dat iemand woensdag om zeven uur nog niet thuis is?
Of de onzekerheid als de ander niet kwam opdagen. Je belt en hij of zij is er niet. Of doet alsof. Waarom? Ligt dat aan jou? Stemmen verraden veel.
Annemieke: 'In je vriendenkring leer je mensen kennen door hoe ze een boodschap inspreken. Sommigen springen op het podium, vergroten zich, nemen alle ruimte, anderen kruipen weg, worden onzeker.'

 Op wie antwoordcassettes bezit wordt nog steeds een dringend beroep gedaan. 
Toen ik vorig jaar van het plan hoorde heb ik de mijne afgestaan, met daarop onder meer Gerard Reve, Johnny van Doorn en A.Moonen. Over die laatste zegt ze 'Hij is gemaakt voor het antwoordapparaat'.
 

 Die cassettes werden meestal steeds opnieuw gebruikt, van de boodschappen rest weinig. Toch, een enkeling bewaarde de ingesproken boodschappen. Ik ben zo iemand. Het heeft geduurd tot midden jaren '90.
Toen ik vorig jaar hoorde dat Annemieke Houben dit soort cassettes verzamelde, met het doel er een website mee te maken heb ik haar de mijne gegeven.

En nu opeens is er nadepiep.nl
Wat gebeurt hier. Je hoort stemmen uit een verleden. Die doen denken aan de spookverhalen over radioprogramma's van lang geleden die soms uit de stratosfeer in ontvangers terecht komen.
De vorm van de site onderstreept die ongrijpbaarheid. De stemmen zijn bewaard, maar in wat voor werkelijkheid klinken ze? Onder hen die van Gerard Reve, Johnny van Doorn en A.Moonen.
Op wie nog antwoordapparaatcassettes bezit wordt een dringend beroep gedaan.
 

Gerard Reve maakte samen met Pannekoek het boek 'Veertien etsen van Frans Lodewijk Pannekoek voor arbeiders verklaard' (1967), waarin hun vriendschap beschreven staat.  
Soms zit het werk van Pannekoek tegen het abstracte aan.
Dit beschreef Reve later als 'abstrakt expressionisme: Gevlekte wolken, modder, het heelal in wording, in ieder geval iets waaraan je niet kan zien wat het voorstelt.'
Pannekoek en Reve hadden elkaar in 1958 ontmoet en tussen 1964 en 1967 woonden zij niet ver van elkaar in Friesland.

Zaterdag in de weekendbijlage van de Avonden meer,
 

Waarin zitten hem die rampen? Niet alleen in Gerards persoonlijk leven. Hij onderging tegelijk de wereldwijde grote verwarring van de jaren '60. En ja, hij was er gevoelig voor.
In die vreemde overgangsperiode stond opeens alles op losse schroeven. Hij liep er niet voor weg. Integendeel, hij werd er door aangetrokken, maakte er deel van uit. Werd het icoon - zijns ondanks - van de vernieuwing.
Zijn brievenboek 'Op weg naar het einde' (1963) blijkt achteraf een schokgolf te hebben veroorzaakt, in de ironische stijl, in de literaire vorm, als bekentenisgeschrift.
Wat wilde hij? Niets anders dan met zelfrespect en gerespecteerd door de maatschappij door het leven kunnen gaan, als homosexueel, als katholiek, als schrijver.
Zo stelde hij het Nederland van toen op de proef.
De wereld vóór Reve heb ik nog gekend. Ik hoorde bij mij thuis in de erker volwassenen smalend praten over wat nu gevoel heet, over homo's en heel soms, heel besmuikt over seks. Eigenlijk bestond het allemaal niet.
En dan komt er een schrijver die gemeenschap heeft met God in de vorm van een muisgrijze ezel.
Hoe hield Reve het vol? Soms niet.

Morgen na 20.00 is Nop Maas te horen in de Avonden.