Ik heb veel radioprogr­amma's met ze gemaakt. Rudy deed onder meer mee met Music-Hall en zijn deel­name aan de lange afsluiting van de serie over Phil­ips-Holland Indië was memorabel. Met Gerard nam ik De Avonden op, en een keus uit zijn gedichten met toeli­chting.

 Rudy en ik kregen het over 2CV's, R4's en sloperijen. Toen ik eens moest bekennen dat ik een nieuwe kleine Peugeot had gekocht zei hij 'laten we afspreken dat jij altijd in een 2CV rijdt.

 Ons eerste contact ging over de Zingende Honden. Hij had geschreven over de diepe ontroering die hem beving. Ik kende Don Charles and his Singing Dogs en stuurde hem een kopie van het epeetje. Daarbij moest ik uitleggen hoe Charles een verzameling hondenblafjes op verschillende toonhoogten had vastgelegd op geluidsband en aan elkaar geplakt, waarna hij een orkestje het resultaat had laten begeleiden. Dan hoorde je Oh Susannah gezongen door een hondenkoor. Weer schoten Rudy de tranen in de ogen. Die combinatie van techniek en emotie was hem ten voeten uit. 

 Het zelfde gebeurde toen hij mij zijn katapult, gemaakt van een Bahco, demonstreerde. We schoten ermee op bomen in zijn Leidse tuin. En raak. Goeie katapult.

 Toen Gerard eens tijdens een nachtelijke wandeling in Frankrijk pesterig vroeg 'waarom zingen de vogels zo mooi, denk je?' en Rudy de vogelzang haarfijn uitlegde zei Gerard 'Welnee, om zijn Schepper te loven natuurlijk'. 

 ps. Dit laatste uit het hoofd, waar stond het ook weer? ps2. Het gesprek wordt vermeld in een brief aan Rudy, opgenomen in 'Zondagmorgen, zonder zorgen' en in ''Het boek van Violet en Dood'. 

 Deze op het antwoordapparaat ingesproken boodschap van Gerard Reve vat het goed samen. Je kon gewoon met hem praten. En dat deden we telefonisch veel als hij in Frankrijk aan zijn landgoed bouwde ('Ja die deur is gekomen, maar er is iets raars, hij zit onderstebov­en'). Joop sprak geen Frans en kwam niet mee, dus hij zat 's avonds alleen.

 Ik kreeg de uitgave van het Rijks 'Between Ad and Allegory: marketing Portraits of Gerard Reve'. Een studie van Hinde Haest over het kunstenaarsportret door de eeuwen heen, speciaal dat van Gerard. Rembrandt was de eerste die zich als de kunstenaar in zijn atelier afbeeldde. Als visitekaartje, een demonstratie van zijn kunnen. De schilder was niet langer ambachtsman. De geboorte van de kunstenaar als creatief individu.

 De foto bracht de 'cartomanie'. Fans konden ansichten van Baudelaire en Hugo kopen. Gerard had het goed in de gaten: 'We hebben een winkel.' Liet zich fotograferen met attributen uit z'n werk, het wijnglas, Mariabeeldjes, teddyberen. Op brieven maakte hij expres afdrukken van de voet van zijn wijnglas en schreef erbij 'Dan is het meer waard als je het aan Johan B.W. (Polak) verkoopt'. De eeuwige vraag 'meent ie het nou' wordt in de foto's niet beantwoord. Integendeel. Mij zei hij: 'Als ik een voorstelling geef doe ik het goed.'

 En daaruit Gerard Reve, die net als ik krathout ging halen op de Oudeschans, in de pakhuiskelder van de firma Granaat. Hij timmerde er de 'britsen' van die je in Bezorgde ouders vindt, ik deed in die tijd het zelfde voor mijn bed op zolder op Kattenburg. Simpel: vier kisten en daaroverheen een plaat gaatjesboard met schuimplastic. Gerard woonde tegenover Artis, ook vlakbij.

 Die kratten waren verpakking geweest, er zat nog houtwol in. Zeer ruw hout vol splinters, met metalen banden erom.

 Buiten op de stoep voor onze huizen zaten hij en ik kromme spijkers recht te slaan. We hebben het er later nog over gehad. Ik zal er Teigetje naar vragen als ik hem weer zie. Gedichten kwamen er niet van. Zoals Turpins 'De kist':

 'Als ik ingeslagen spijkers zie, denk ik aan de hamer en de hand/ zijn humeur, het weer, de tijd van het jaar, wat hij meebracht/ voor de lunch, hoe het huis, de buurt was/ opgebouwd. Zag hij vandaar een andere baan?

 En waar was het hout opgeslagen, in welke kast/ stonden de spijkerbakken, waar vouwde de baas/ zijn plannen uit, welke kamer was gekozen voor de lunch? En waar/ kwam de zon het eerst op  Welke muur ving de wind?

 Wat was het beeld in zijn hoofd als de hamer/ de spijker raakte? Een gesprek? Nog een grap, een sigaret/ of vrijdag, dronken worden, een meisje, zijn vrouw, zijn jongste/ kind of een bijbaan die hij overwoog om rond te komen?

 Misschien verbeeldde hij alleen de spijker/ de fijne werveling in het midden van de kop en hief hij/ de hamer en bracht die neer met woede en met kunde/ en verzonk hem met maar een klap.

 (...)

 Hoe kon een bescheiden bijrol in het Bijbelverhaal - ze komt 49 keer eventjes voor - uitgroeien tot de draagster van het katholieke geloof?

 Het verhaal waarin God als verteller, onbereikbaar boven alles zweeft en Christus de bovenmenselijke held is. Die net als Socrates sterft voor zijn gelijk. Maar dan die moeder. Ze was na 1500 even weg, het brave meisje met haar moeder en vele halfzussen, maar in de bigotte 19de eeuw keerde ze glorieus terug. Jongens kregen als tweede voornaam Maria, geen muziekkorps van mijnwerkers ging voorbij zonder vaandel met de beschermvrouwe erop. De moedercultus zit er in het Zuiden des lands diep in.

 Het zou mooi geweest zijn als Maria behalve oppassende moeder ook meer geweest was in de kerkelijke hiërarchie. Maar de kerk blijft een mannenbastion, celibaat en al. Vrouwen mogen kinderen baren en de kerk stofzuigen. Het duo Venus en de kleine Amor hebben waarschijnlijk model gestaan voor Maria en haar zoontje.. Maar ach.. 

 Gerard Reve heeft me met zijn Mariaverering zelfs nog naar Kevelaer gejaagd. en in Scherpenheuvel zal ik altijd een kaarsje branden voor de madonna, al heb ik mijn auto daar nooit laten zegenen door de priesterploeg die alle dagen klaarstaat.

 Het heeft lang geduurd voor ik dat durfde, ik ben immers niet katholiek en het zou schijnheilig zijn. Waarom dan toch? Ik geloof in geloof. In kathedralen met flakkerende vlammetjes. In kitsch. En een lieve moeder had ik ook. De rest is bijzaak.

 Ps. Een half pond Mariakaakjes in de week, voor ons ongelovige gezin met drie kinderen, dat was het.

 In de Rotterdame Kunsthal is een verzameling bakelieten toestellen te zien, waaronder radio's. Bakeliet, een voorloper van plastic, meestal bruin van kleur.

 Mijn eerste radio was een afdankertje. Ik nam hem mee onder dekens. De wereld onder de dekens. Buiten het ouderlijk huis en de straat lag de wereld. Dit toestel, met het doek voor de luidspreker, liet je de wereld horen.

 Achter de afstemschaal verscholen zich werelden. Soms kwamen stemmen door, wegzakkend of aanzwellend, in het Frans, of Engels. het Russische pauzesignaal, Arabische muziek of morsesignalen. Maar wat ik draaide, Falun, Kalundborg, Droitwich, Sottens, Rennes of Stavanger ontving ik nooit.

 Eens schreef ik een verhaal dat Beromünster heette, een radiostation dat ik nooit ontvangen heb. Wel ben ik eens met de trein langs de zendmasten gereden.

 Wat ik zag was het hallucinerende gloeien van de radiolampen. Al vlug maakte ik het bakeliet open en zag ze. Het toestel werd warm, ik rook en voelde de wereld.

 This is Radio Luxemburg, your station of the stars. broadcasting on 208 meters in the medium wave and 49.26 meters in the short wave. Daar huisden Little Richard en Jerry Lee Lewis. Vriend Peter nam het letterlijk en legde op zijn ouderlijke zolder tweehonderd en acht meter koperdraad uit. De ontvangst was goed.

 Om tien uur 's avonds schrijft ze: 'Vanavond is de maan nog mooier dan gisteren. Heel laag achter het zwarte netwerk van de gashouder, hangt een grote, oranje lampion in de diepblauwe avondhemel. Het is doodstil buiten. Ik voel al de hele avond dweepzieke fantasieën over Binnendijk op komst...',

 Heel direct schrijft ze gedachten en gesprekken neer. Zoals met haar ouders over 'sex-appeal'. Gevolg: 'gl­oei­ende wangen' en 'een opgewonden gevoel'. Zou zij zelf sex-appeal hebben? Ze durft het niet te vragen.

 'Als ik bij mezelf naga welke factoren voor sex-appeal in aanmerking komen stuit ik al direct op mijn mond. Ik kan me niet voorstellen, dat iemand me een zoen zou willen geven. Ik heb een veel te grote mond, hoewel geen hanglip, ook geen biefstuklip en zelfs vrij goed gevormd. Maar te groot en te zwellend. Het is zo gek, soms heb ik het gevoel, dat niet mijn ogen maar mijn mond verraadt welke verlangens er in me leven.' En daarna volgt een kritische beschrijving van haar fysiek. Ze heeft 'goddank een behoorlijk figuur'. Alleen zit ze erg in 'met wat ik mijn Oosterse boezem noem, die is idioot sterk ontwikkeld tot mijn grote woede'.

 De volgende dag komt via de BBC het nieuws door dat Hitlers plaatsvervanger Hess met een vliegtuig naar Schotland is gevlucht. Euforie!

 Al lezend denk ik soms, ongerijmd: 'Alsof Anne Frank ís blijven leven.'  

 De verdieping aan de gracht was duister. Ik wachtte terwijl ze haar jas met de bontkraag aantrok, die haar zo goed stond. Koketterie was haar niet vreemd. En zo liepen we stijf gearmd door de Halvemaansteeg.

 Dit omdat ik lees dat Van Oorschot haar dagboeken gaat uitgeven. Iets me om op te verheugen. Eerst een deel met die van voor de oorlog, toen ze op het Vossiusgymnasium ging, net als Gerard – toen nog Simon – Van het Reve, met wie ze van 1948-1958 getrouwd was. Na het Vossius werkte ze nog als dienstmeisje en moest toen onderduiken.

 Gerard - die later als hij in Amsterdam was nog regelmatig bij haar langsging - vertelde me hoe hij ritueel op de deur bonsde en riep: 'Grüne Polizei! Aufmachen!'. Wat ze eng vond maar ook enig. 

 En hij haalde bijvoorbeeld aan hoe ze van haar werk bij Kunstzaken van de gemeente vertelde. Vergaderingen waarbij gezegd werd: 'We moeten een inhoudelijk gesprek hebben'.

 Dat van die liefdesgedichten kwam toen wel goed. Ze las onder meer dit:

  Waar jij nu bent/ is het warmer dan hier/ en een uur later. Soms/ is het of ik je zie lopen/ aan een strand dat ik niet ken./ Misschien liefkozen je gedachten/ me zoals vroeger je lichaam./ Waarschijnlijk niet: bij jou/ is het een uur later/ dan bij mij 

 Hoe gaat zoiets? De twee jongens, hoofdpersoon en zijn vriend Cl­aude spelen hun spel en dan komt zij. Dringt hun boomhut binnen en windt ze om haar pink. Alleen, ze zijn de boomhut ontstegen, en aangeland aan de rand van volwassenheid, waar jongensvriendschap en meisje elkaar kruisen. In ooghoeken. De debuutbundel 'Club Brancuzzi' van Maarten Buser is een vervolgverhaal. Waaruit dit 'Muisje':

 Er zijn meisjes die de kamer innemen door/ er te zijn, maar nooit zoals Sybille dat doet

 Elke keer dat ik haar zie zijn haar benen langer/ geworden, en lijkt ze na een tijdje

 een muizengat in de plint te zoeken/ In haar ogen zie ik wat er kan gebeuren

 als ik iets te drinken voor haar ga halen/ Tegenwoordig blijft ze steeds

 vaker op me wachten, maar zelfs dan moet ik/ dit onthouden: ik mag me niet omdraaien

 Gerard Reve vond van wel, anders had hij hem niet als naamheilige genomen en jaren getekend met Gerard Kornelis Francis­cus. Ook de tegenwoordige paus vindt het kennelijk een goed verhaal.

 Mooi is zijn houding tijdens de kruistochten. Hij benaderde de Islam vreedzaam, preekte geweldloosheid in de omgang met andersdenkenden. Zo ondernam hij in 1219 een vredesmissie naar de sultan van Damiate, waar hij hoffelijk werd ontvangen.

 Als zoon van rijke kooplui leefde hij er eerst op los, deed al wat God verboden had, en zie hij bekeerde zich en stichtte een kloosterorde gebaseerd op armoede en gebed. Zelf wilde hij de allerarmste zijn. Zijn enige geliefde werd 'Vrouwe Armoede'.

 Troubadour was hij ooit en zijn Zonnelied is er nog: 'Wees geprezen, mijn heer broeder zon/ die de dag is en door wie gij ons verlicht...'. etc.

 Franciscus (1182-1226) van Assisi werd in 1228 heiligverklaard. Waarom? Hij werd te populair. De op luxe gebouwde kerk zag een gevaarlijke concurrent in hem en incorporeerde de Franciscanen. Voor de kunst heeft Franciscus weinig opgeleverd. Geen schilderbare taferelen, steeds weer die ontvangst van de stigmata. Een nieuwe, betere Christus, vooruit. Maar ja, dat grauwe habijt. En geen vrouw in zicht. Vriendin Clara was snel weg.

 Hij zwierf rond in de bergen, waar verscheidene van zijn kluize­naarsoptrekjes te zien zijn en sprak met de dieren – dierenliefde, iets waarin de bijbel hopeloos tekort schiet. Ziehier de herkomst van de 'katholieke dieren'.  Ik was daar, boven Florence. Mooie uitzichten. Vogels.

 De desillusie kwam toen ik de berg af kwam en tussen de autobussen door de stad Assisi binnenreed. Een roomtaart voor toeristen. 

 Ook Bodar is een niet weg te rammen spook. Ik heb koorts en dan neemt de weerstand af. En zo kwam mijn sollicitatiegesprek met het Hoofd van de Vrijzinnig Chris­telijke Radio Omroep naar boven. Ik was tweeëntwintig. We zaten in de bestuurskamer met de ovalen tafel.

 Ik stond al bij de deur toen het hoofd vroeg: 'O ja, nog iets, heb je een geloof?' Ik stopte in de deuropening.

 'Oh, dat weet ik eigenlijk niet, zei ik naar waarheid'.

 Hij keek me blij verrast aan.

 'Ah,' zei hij, 'Je twijfelt.'

 Wat ik niet wist was dat de twijfel in de Vrijzinnig Protesta­ntse leer het hoogste goed was. Het kenmerk van het ware. Niet lang daarna woonde ik een congres bij in de Utrechtse Jaarbeu­rs, waar veel vrijzinnige dominees het woord voerden over vooral de twijfel.

 Eigenlijk was Gerard Reve ook Vrijzinnig, zei ik hem eens. Maar daar wou hij niet van weten.

 Aan het eind van dat congres sprak de voorzitter veelvuldig over de twijfel. Mijn vriend Peter Flik, die naast me zat kreeg het benauwd. Hij wou weg. Samen gingen we naar de telefooncentrale, waar ook de geluidsinstallatie bediend werd. Hij smoesde met de telefoniste. En even later klonk haar ernstige stem door de volle jaarbeurszaal: 'Telefoon voor de heer Twijfel'.

 Niet lang daarna was de VPRO geseculariseerd.