Het was een fabrieksstadje, rond 1900 bloeiend, de woningen van directeuren en hoger personeel zijn versierd met stenen engeltjes en ornamentiek. Dure winkels waren er ook. Er is nog veel van te zien.
De meestersmid Paul Malessa moet al vele jaren dood zijn. Het uithangbord vermeldt z'n naam als Malesza, hij was denkelijkl van Poolse komaf.
Een chic uithangbord, open vorm, waarin smidssymbolen als de hamer, het vuur, en zelfs een tandrad zijn weergegeven. Een beetje hamer-en-sikkel stijl, in de DDR-tijd wel zo opportuun.  Verderop hangt ook een hoefijzer.
Maar wat moeten die negen zonnebloemen in de gevel?

Verloren? Zoek? Weg? Eenzaam? Allemaal afgekeurd.
Toch waren al die schoenen kwijtgeraakt. 
Kwijt. Dat klinkt alvast goed.

De eerste observatie over een gemeenschappelijke grondslag van moderne (en van dode) Europese en Indiase talen dateert al van het eind van de achttiende eeuw. Honderd jaar later - rond 1880 - zagen de eerste proeven van die gereconstrueerde oertaal, het Indo-Europees, een wetenschappelijk licht. De jongste decennia hebben linguïstieke inzichten geresulteerd in verfijning en uitdijende reconstructie van het Proto Indo Europees.
Meestal wordt een stamwoord onderscheiden, en kan het huidig woord tot daar herleid. 

In het Nederlands klinkt de stam als "kwei". Die stam betekent zoveel als rusten, stil liggen. Aha!
De stam vond zijn weg naar het Latijn. In Rome zullen ze gezegd hebben "quietus" en uitdrukken 'rustig, vrij van'. Van Italië naar Frankrijk: quitte zijn: niet schuldig, ja, vrij van. Zo werkt zo'n klank zich een weg naar het noorden en naar het westen, om in de lagen landen het huidig kwijt te geven: vrij, verloren hebbend.
Een schoen bijvoorbeeld. En aan de overzijde van de Noordzee? Juist: "quiet", het engelse rustig, maar ook quit, weggaan.'

foto's: Roel Idema

Eerst komt de kindpaniek van het verliezen. Die in het handschoentje, het wantje zit. Niet voor niks worden kinderwantjes soms met een koordje - door de jasmouwen heen - vastgemaakt. Bij het thuiskomen is iets er niet. Wat nu?
Ik leerde dat je precies moest nagaan waar je geweest was. Je route in omgekeerde richting moest terugdenken.
Kan je je herinneren of je ze toen nog, daar nog had, allebei? En daar?
Ik heb de hele weg terug naar school afgelegd alle ligusterheggen afspeurend.
Zoeken, hoe doe je dat?

De geesten spraken tot me in een blokhutachtig bergcafé, waar vergeelde foto's achter glas hingen van tanks en groepen militairen. Het sneeuwt hier boven. Elke winter trekt het vocht achter de fotolijstjes. Het is pure beklemming. 
'Ga terug, je hebt hier niets te zoeken.'
En ik ging terug.

In Berlijn, onder de Rijksdag, is een monument voor de - meest joodse - slachtoffers onder de parlementsleden van de Weimarrepubliek.
En daar opeens zag ik de bijna Nederlandse plaatsnamen 'Blomendaal' en 'Overeen'. Horend bij de naam van Hugo Sinzheimer.
Ik zoek hem op, hij vluchtte en werd na 1933 hoogleraar arbeidsrecht in Nederland, werd opgepakt en losgelaten, en dook tenslotte onder. Hij overleefde het Nazibewind en stierf in september 1945 in Bloemendaal-Overveen. Aan ''Haftfolgen'' zegt het monument.  
En nu die twee spelfouten.

Millet, Van Gogh, korenschoven. En dan een hele tijd niks.
Tot een paar jaar terug de strorollen (en de hooirollen) op de velden verschenen.
Strorollen liggen zo lekker in het landschap - vooral tegen een heuvel - dat ze wel geschilderd moeten worden, wat gebeurde en gebeurt.

Oogsten, vooruit ik herinner me het uit Zeeland. Bij m'n oom op Tholen werd het gedaan door Belgische gastarbeiders, die - voor de regen kwam - dag en nacht doorwerkten bij petroleumlampen. Op een dieet van brandewijn en oliebollen (alcohol, meel en vet).    
Was de oogst binnen, dan had je feest.

De geur van stoomlocs, beschrijf hem: rook met verbrande olie, het is m’n vroege jeugd.
Hier ontdek ik dat er morgen een groot stoomfeest, een ‘Bahnerlebnis’ is in Wittenberge, georganiseerd door de vereniging die hier om me heen staat ’Historischer Lokschuppen Wittenberge e.V.’  
En ik word meegetroond, als Hollandse journalist, eerst met de jonge stoker op de loc, die nog in de jaren ’70 in de DDR heeft gereden.
Ik bovenop een stoomloc, nooit eerder gebeurd. Eerst het laddertje op, dan de ijzeren klapdeurtjes, dan het vuur. En, wat ziet de wereld er hierboven anders uit.
En dan door de machinist die al 48 jaar stoom rijdt: ‘Wat er ook gebeurt, als er maar stoom is.’
Hij is 70. Ik geef hem gelijk, zwarte vingers hebben we nu allebei.
En die geur, die verlaat je nooit.
Morgen dus.

Ik wandel de nacht in, laat het geluk van stoom achter me.

Kostwinners of minnaars waren moeilijk te vinden. Een zekere terughoudenheid spreekt ook uit het jongenskoppie, zegt Sabine Heintzenberg, die een mooi stuk in de catalogus schreef. Maar na 1920 veranderde dat snel.
De poederdoos! Je moest er goed uitzien als je uit dansen ging. Misschien is de ongenaakbare blik van mannequins een erfenis uit die tijd.
Over de uitvinding van  poederdoos later meer.
Veel vrouwen stonden alleen en emancipeerden. Er komt een ‘nieuw vrouwentype’: de ‘Nachkriegsberlinerin’. Make-up op straat werd normaal: poeder, rouge, lipstick, oogschaduw en mascara, die namen droegen als Rêve d’or of Tabu. De cosmetica-industrie was geboren.

’t Is na middernacht.Onweer.Dit wordt het Internetcafé. ’t Hotel gaf valse hoop op Internet. ‘Aan de overkant.’
Maar nu toch niet meer.
 
Onweer brak los, juist de avond dat ik het slot bezocht..
’t Drupt nog wat na, maar de grote bui boven Charlottenburg is nu over.
De dreigende lucht vooraf maakte er al een Willink van. Een stelletje musici in barokdracht kwam naar buiten om een sigaretje te roken. Hun pruikjes hielden ze erbij op, surrealisme is overal. Ik had al wel gehoord dat er muziek werd gemaakt onder de kroonluchters, en van de affiches begrepen dat er een eetarrangement aan was verbonden. Ik trof het, het Berliner Residenz Orkest had z’n rookpauze.
Natte kasseien. Nu, Charlottenburg na regen, Berliner Luft en Duft, Duft, Duft.. De buurt komt de straat op, frisse lucht scheppen. De deuren van de stripclubs op dit rijtje gaan open. Opeens heel veel identieke blonde meisjes op de stoep. De Turkse restauranthouders zeggen tegen elkaar ’t wordt nu toch wel wat minder’.

 Tapdancer Marije Nie doet een duet met een meeuw. Gull, girl, meeuw, meisje. Maar hoe...?. Mirakel!

Ik zei 'Trains en boats and planes'. Zo’n liedje dat uit een enkele regel bestaat die alles zegt.
Ja, dat kende ie. 
Hoe Ruud de Gemeente, Boskalis en Rijkswaterstaat zover heeft gekregen? Hij spreekt de taal van het beton. Die wordt overal verstaan. De reeks nieuwe buitenbeelden in het Centraal Museum begint al op de stoep, onbewaakt, en o wonder, nog geen graffiti. 
Binnen staat z'n verleden. Ga kijken en verbaas je over de wasteil. Nee, het is niet 'estetisch' en ook niet gezellig.

Komende vrijdag opent Henk van Os de tentoonstelling Binnen Buiten.