Het eerste dat daar opviel was het reuzeportet van zijn vrouw, de niet erg beroemde actrice Lucie Stein. Ze hing boven de zitbank in een zwaar vergulde lijst, gekleed als een koningin, in een smaragdgroene Julianajurk met blote schouders. Zelf zat ze eronder op de bank, in een lichtroze twinset.
Realisme? Ik kijk op de site van de beurs Realisme 10 waar ik zaterdag welkom ben. Veel lijkt op bekende kunst maar dan wat gewoner. Je ziet afgeleide Hoppers, Bonnards, en nu ook Dali's, maar er is ook malligheid, een zwartwit beschilderd meisje heet 'Panda soldier'.
Waar het aan ontbreekt is het raadsel. Het raadsel dat er voor zorgt dat je telkens terugkeert naar een schilderij, om opgelucht vast te stellen dat het intact is gebleven.
Vaak weet je niet eens wat. Alleen dat er een raadsel is.

Wat de wereld onder popmuziek verstaat komt daar vandaan.
Het begon bij ongeletterde gitaarspelende plattelandsjongens als Robert Johnson (ik draaide Hellhound on my trail, 1937) die 
zich zomaar ontpopten tot dichters.
Het blijft een mirakel. Poëzie en muziek lieten elkaar niet meer los, blanken als Woody Guthrie en Bob Dylan maakten zich meester van de blues.
Vanuit New Orleans reisde de muziek naar Trinidad en werd Calypso, naar Jamaica en werd Ska. Per radio, AM-radio. Die radio overbrugde ook de blank-zwart grens.  
Muddy Waters vertelde me ooit hoe hij op de radio naar blanke stations luisterde, naar 'a guy called Hank'. Dat was Hank Williams.
De zelfde Muddy Waters trok naar Chicago en vond de bluesband uit. Het model voor de popgroep zoals het nog overal ter wereld bestaat, bas, drums, gitaren en keyboards.
Met rock'n roll werd de blues blank. Ook Elvis Presley en z'n vrienden luisterden naar de radio, de zwarte bluesradio. 
De studenten gaan straks op onderzoek naar Amerika, met V.S. Naipauls 'A turn in the south' op zak. Het reisboek waarin Naipaul de poor whites en de zwarten in het Zuiden beschrijft als waren ze een vreemde volksstam.

't Is doorgedrongen dat wat een plaatje boeiend maakt in heel andere dingen kan zitten dan in herkenbaarheid.
Dus ga ik zaterdag onbevangen rondlopen in dat reusachtige circus op zoek naar en kijken of er ergens 'iets gebeurt' en wat dat dan blijkt te zijn.   
Je weet nooit. Zo ontdekte ik vandaag het ultieme tante-schilderij. Gemaakt door een Italiaan. Waar zit hem die tante in? Knijp je ogen toe en zie deze plooien, deze stofuitdrukking, dit zittend universum. Ach, de verjaardagen van toen.
Kus de tante. Ruik de tante.
Eén zo'n schilderij op die beurs en m'n dag is goed. Realisme? Abstractie? Alles in ene moeite. 

Na-oorlogs

In 1943
liet mijn vader
bommen vallen op Europa

als het regende
kroop ik alleen naar de vensterbank,
staarde ik de heuvel op,
kijkend, kijkend,
kijkend zonder oogknipperen
of de Machtige Bananen
door de blitz marcheerden

zij kwamen in papieren zakken
in de handen van de buren
toen ze kwamen
en zij haastten zich niet
met hun komst

(...)

Een gesprek over levende huizen, maar ook over de architectuur van de dood.
Setola kent z'n klassieken. De leidraad van het Modernisme 'Form follows function' heeft hem aangezet tot twee varianten. Te weten 'Form follows life', titel van een film die ons een 'levend, ademend gebouw' voor ogen tovert. Een utopie, maar toch. Setola excuseert zich bijna, nee, het levende gebouw blijft een utopie, een kind van de tekentafel. Maar hij houdt zo van die schetsfase, van nooit gebouwde gebouwen. 
En dan staan we voor een van de twee werken met de titel 'Form follows death'. Een sarcofaag lijkt het.
'Er zijn samenlevingen denkbaar die de dood nastreven. Denk aan de Egyptenaren.'
Bij mij komt het kerkhof van Ledoux boven.
‘Modernisme had die drang naar perfectie. Alleen de mens is dan niet perfect, dus die moet zich maar aanpassen. Nee, perfectie is de dood. Er is geen verandering, geen leven meer mogelijk.’ 
Morgen meer.

Hij heeft een groot gevoel voor theater. Schilderde ook operadécors.
Zijn figuren, die merkwaardige amoeben, klitten aaneen tot dramatische groepen. Verliezen hun individualiteit en gaan op in een menigte die een wezen op zichzelf wordt: een samenstel van slachtoffers, toeschouwers, of pakweg hooligans.
Bij deze schipbreuk komen ook historische rampen naar boven. Richter kent de klassieken. Wat te denken van de scheepsramp van Medusa, zoals geschilderd door Géricault (1819). 

Richter schildert vaak menigten, groepen mensen. Zich amuserende, agressieve of in verwarring verkerende menigten.
Heel klasiek zien ze eruit. Handenwringend en al. Als de burgers van Calais, de Laocoongroep, of de Caprichos van Goya, die moeiteloos veranderen in moderne menigten als het publiek bij voetbalwedstrijden of popmanifestaties...

Bij Richter geen vrijblijvend intellectueel commentaar op massagedrag.  
Hij zei: 'Ik geloof in taal, argumenten en grappen, maar binnenin mij steekt een ander, iemand die ik ook ben, ingenaaid in mijn huid, iemand die is zoals alle mensen. Het is een zielige, jammerende en sentimentele dwaas die confuus en angstig is en geen idee heeft wat er in de wereld aan de hand is en daar via zijn werk probeert vat op te krijgen.'

Niets is wat het lijkt in zijn grote tv-show. Een geweer blijkt altijd weer een elektrische gitaar te zijn. Tot in Afghanistan.

Eind 2007 leerde ik z’n werk kennen in het Haagse GEM.
Nieuwe schilderijen zijn nog tot en met maandag as. te zien in galerie Grimm, Keizersgracht 82 in Amsterdam. Dit grote schilderij (het grootste dat hij ooit maakte) vormt de kern van deze tentoonstelling. Het kreeg de voorlopige titel ‘The last Christmas’. Bomen beladen met kerstsneeuw. De sneeuw op de Keizersgracht krijg je er voor niks bij.
Het is doordrenkt van zijn ironie. En van zijn instinct voor theater. Een menigte mensen (nu ja mensen, de vreemde weekdieren die bij Richter voor mensen doorgaan, eigenlijk zijn het deelnemers aan processen, figuranten, televisiekijkers) buigt zich ach en wee klagend over iets heel zieligs, ja verdomd het is een dood vogeltje.
Ach.
Maar wat ze niet in de gaten hebben is dat ze straks zullen worden aangevallen door een roedel razende wolven. De zin voor proporties ontbreekt ze jammerlijk, ach.
Richter maakt theater, altijd. In dit doek treft bijvoorbeeld dat in de jammerende menigte één personage een grote pleister om z’n vinger draagt.
Au!

Zaterdag as. tegen kwart voor twaalf in de weekendbijlage van de Avonden meer. De tentoonstelling is verlengd tot en met maandag.

Hier dan, een boekje met foto's en tekst over het Tsjechische vliegveld Josovov waar zijn jongste vliegavontuur plaatsvond... Een paar woorden over een landing zonder functionerende snelheidsmeter. En, ‘je landt op je snelheidsmeter.’

'Ik duik op de baan af, gas bij tot 3000 toeren en houd de neus laag. Pas op het laatste moment de neus omhoog en met hoge snelheid vlak over de baan, gas helemaal terug en me langzaam achterover laten vallen, perfecte landing. Wanneer er gehandeld moet worden is er geen angst.'

Vliegen okee, maar landen... Komt er binnenkort een Joost Conijn-boek?

ps. Martien Frijns bericht: 'Als alles meezit en Joost goed vliegt, vliegt hij volgend jaar naar het hart van Afrika met zijn gepompnagelde vliegmachien. Een dan maken wij een boek met beelden en verhalen. Een Conijn-boek...

Nadat in 1966 de ongeneeslijke ziekte bij hem was vastgesteld begon hij zichzelf, de kunstenaar, welbewust en met ijzeren consequentie 'uit het stuk te schrijven'.
Eerst vind je in zijn tableaus met zich herhalende elementen nog kleine onregelmatigheden. Die verdwijnen.
Als hij in 1965 films gaat maken uit bestaand materiaal laat hij de montage aan het laboratorium over en mogen vrienden bepalen hoe vaak de scène herhaald moet worden.
Daar is, als laatste inbreng wel een instructie bij. Roehr wilde bij de films voorkomen dat zo'n uitgekozen, schijnbaar nietszeggend, steeds herhaald fragment een eigen leven zou gaan leiden. Als dat gebeurde moest je breken.  
En dat gevaar bestaat, heb ik met eigen ogen kunnen vaststellen. Het brein begint in die weerkerende plaatjes iets te construeren, altijd. Maar voor het iets kan worden houdt de film op.

Roehr roept de tweede hoofdwet van de thermodynamica aan, die zegt dat bij een gelijke verdeling van de energie alle systemen tot stilstand komen. In zijn geval: een understatement voor de dood.
Het eindigt ermee dat hij in 1968 weigert zich nog kunstenaar te noemen en een winkeltje in prullaria begint. Weken na een mislukte zelfmoordpoging sterft hij, 24 jaar oud..