Ik ging naar Cabourg, bij Proust het mythische Balbec en schreef Willem deze kaart. En vanuit Commercy noge­ens over de Madelein­e. De toevallig doorbre­ken­de herinnering, een kortsluiting tussen toen en nu.

 In Op zoek naar de verloren tijd zitten een stuk of tien van die momenten: het struikelen over de ronde keien op de binnenplaats van de Guermantes, de schimmelige lucht in een urinoir op de Champs Elyssees, de drie kerktorens bij Martinville en natuurlijk, het dopen van de Madele­ine in een kopje thee. Bijzaken die openbaringen worden.

 Moeilijk er het juiste woord voor te bedenken, schrijft Willem, maar ik heb een voorkeur voor het woord epifanie. Openbaringen zijn het. Voortkomend uit een willekeurige herinnering.

 Je moet maar durven, denk ik, zo'n grote aan­dacht vragen voor een zomerse logeer­partij van vroeger op het land, waarbij hij de gebruikelijke nachtzoen van zijn moeder door een late bezoeker is misgelopen en daar zo'n tachtig pagina's voor nodig heeft, of beter gezegd, zijn hele werk. Maar uit deze epifanie is alles ontstaan; de oorsprong van het plan zijn leven tot een kunstwerk te maken door het zich te herinneren, de samenhang ervan, de zin, de kiemcel van waaruit zich alles ontwikkelde.

 Dat is wat Proustiaan Willem Brakman me leerde.

 'Er is geloof ik geen tweede Nederlander te vinden die zo bang is voor water als ik.'

 Door het duin en het mulle zand waren we gekomen op wat eens de vaste strandplek was van de familie Brakman: 'Ik liep graag en veel langs de vloedlijn. Maar ik was al bang in die tijd, dus ik ging niet verder dan mijn knieën.’

 ‘Die prachtige zomers. In tegenstelling daarmee was dat er nogal veel mensen verdronken. In mijn gedachten kan ik er zo vijf of zes tevoor­schijn halen. En dat ging altijd op de zelfde mani­er. De zee zag er kalmpjes uit, kleine golven, en dan ineens was het zover, dan zag het zwart van de mensen en waren er reddingspogin­gen. En die mislukten. En mijn vader dacht dat hij ons iets moest leren, na­melijk wees voorzichtig met het water. En duwde ons net zo lang tot we vooraan stonden en naar dat lijk konden zien. Hij nam ons bij de hand en liet ons een soort kroket zien die door het zand heen en weer werd gerold. Dat heette toen kunstma­tige ademhaling.'

 En hij voegde toe: 'Dat verdrinken, dan was er altijd dat merk­waa­rdige moment. Als de betreffende aan land was gesjord dan verand­erde de zee. Die kreeg een uitermate hypocriet uiter­lijk. Namelijk alsof er niets gebeurd was.’

 ‘Stel dat ik dat slachtoffer was geweest dan had iedereen aan de zee kunnen aflezen: "Willem Brakman? Ik weet niet waar jullie het over hebben. Nooit gezien."

 Van mijn slogan 'Een huis is een mens is een huis' - of omgekeerd - is het maar een stap naar 'Een boek is een mens is een boek'.

 De lichamelijkheid van huizen en boeken. Hun verval.

 Het verval van mensen zie ik alle dagen.

 Boeken worden door Frank chirurgisch behandeld. Hij grijpt in - dat is onvermijdelijk - niet alleen in het voorwerp boek, ook in de tekst. Onvermijdelijk steekt hier of daar een woord, een regel de kop op, op een heel andere manier dan de schrijver ooit bedoelde.

 Frank Halmans is een lezend kunstenaar - we delen Willem Brakman - zoals ook Marcel van Eeden. En dan wordt een boek, dan wordt lezen onder lamplicht een ingrijpende bezigheid. Met gevolgen.

 Boeken overleven mensen. Op het Waterlooplein tref ik soms een stapel drukwerk die de stoffelijke rest moet zijn van een mensenleven. Wie dit las is dood. En dan sta ik te reconstrueren. Wie las eens Anja Meulenbelt, de Naked Ape, Ton Regtien, het Kinsey Report, McLuhan, Jung, Laing, Foudraine?

 Lawaai. Achter mij is de hele benedenverdieping van een vervallen huis in behan­deling. Kaalgestript tot op de muren. Geen restje behang. Vloeren eruit, er is een diep gat gegraven. De kelder van een nu nog onleesbaar interieur. 

 'Dank voor je brief en wel veel. Ik heb een specialist die mij de lof zong van de e-mail. Dat is geen schri­jven zei ik, maar praten. Schrijven is gaan zitten, de persoon voor de geest halen en hem aanspreken of -schrijven op zijn specifieke struktuur. Dat zag hij niet zo. Zo haast ik mij je te antwoorden, omdat ik binding heb met jouw struktuur zonder die - en dit zij met dankbaarheid gezegd - totaal te kennen. Zo zul je beleven hoe en wat een controle is. Het is de enige weg naar een diep gevoel van opluchting, als alles goed wordt bevonden, echter ook een bron van sombere depressie bij het weer thuiskomen. Rara, maar achter de ene controle steekt de volgende alweer in de binnenzak en dat is fnuikend. Dat plaatst iemand stevig in de wachtkamer en niet in de zonneschijn. Men is beschadigd en dat blijft zo. De sterken dragen die last met verve, maar ik niet. Ik wil er gewoon geheel van af zijn. Maar helaas ik ben om met Bach te spreken 'despised and rejected', onderdrukt, misbruikt, uitgezogen, ik! en dat is hij die daar gaat! en dat is ik! sodeju.

 Mijn advies is hier zoek de "korte perspektieven", dat helpt.

 Wandel verheugd een ziekenhuis uit, al weet je ook somber thuis aan te komen. Tel je zegeningen, al was het maar de aankoop van de zo het haar vertroetelende zeven granenshampoo! of eens rustig rustig en beschouwend een plas te doen op een eenzame bomenlaan. Of je te verheugen. Intens, op de verpletterende nederlaag van Oranje, die zich zonder meer zal voltrekken. Vorig jaar bij de afgang met de strafschoppen zag ik de Griekse tragedie tot op het merg oplichten. Deze stadionsmart der duizenden, het breken van het zwerk, de zelfmoord en public van de bondstrainer.

(...)

Jammer van Oranje maar dat hoort bij mijn zo ongecompliceerde geluksgevoelens. Cheers, W.' 

 Jarenlang volgde ik hun zenuwtrekjes, hoorde hun stembuigingen en kuchjes. Zag ze sigaretten of pijpen opsteken en registreerde hun kleding: ‘Deknatel – Duits - altijd bruin.’ Ze verdienen een monument, met eeuwige vlam.

 In de literatuur zijn ze schaars. Bordewijk geeft ze aandacht in Bint. Maar de enige die precies wordt is Willem Brakman. In zijn 'Wak in het kroos', staat tot in de puntjes wat hij bij voorbeeld van zijn wiskundeleraar de heer Zondag leerde:

 '...een zeer weke en bolle man met heel kleine, witte en zo op het oog kwetsbare handen. Hij schreef smetteloos en weergaloos  regelmatig zijn formules op het bord, waardoor veel tot rust werd gebracht in mijn hoofd, maar zijn spreken getuigde nog van meer, van een absolute almacht. Hij rookte kleine sigaartjes voor de klas, zodat hij zich door kruidige zweempjes spiralende lust volmaakt zwevend hield tussen lichaam en geest. Zijn sigaartje hield hij daarbij in de kleine, wat bol gehouden hand en op het juiste moment haperde hij. Misschien alleen voor mij, want ik heb er nooit iemand over gehoord, maar hij haperde, dat wil zegen hij aarzelde even, en fractie van een seconde. (...)

 'Eindeloos heb ik hem nagedaan, sigaartjes gekocht, zijn stem en stap bestudeerd, tot ik hem van binnen uit bekeek en zijn machtige moment van haperen kon nabeleven. Zo sprak ik nog de zin na die ik woordelijk uit zijn mond had opgetekend, haperde ik zijn hapering.. (...) 

 'Soms, als mijn moeder geluk had hoorde ze achter de deur van mijn kamertje een stem 'alsof ik visite had' zoals ze zei. 

 Af en toe zak ik weg en droom Willem verder. Maar na verloop van tijd denk ik, nee dit staat er in z'n boek helemaal niet, dit zou Brakman nooit zo schrijven. dat verzin je maar. Ik m'n  ben ik in z’n verhaal linksaf geslagen. Maar waaf? Ik sta in een enorme parkeergarage in een onbekende stad, misschien Brussel. Willem zou hier nooit inrijden. En ik kan m’n auto nergens terugvinden.

 Brakman is een schrijver die droomschrijft, schrijfdroomt. Van droom naar boek is maar ’n stapje. De hoofdfiguur is bezig samen met mevrouw van Reyne een chic bordeel op te zetten.

 Hoe moet het fond zijn? Een soort bloementuin: 

 ‘Vanuit de hal gaat een trap naar boven, de trap van de zevende hemel: crèmekleurige wand, dik tapijt op de treden, zware koperen leuning, die rond moet zijn en voelbaar massief.’ Waarom?

 ‘Om het fluïdum der vele handen die daar overheen hebben gestreken, een baaierd van kneepjes en strelingen om een dreunende stang, we gekruld, maar zeer erect de tuin verbindt met alle mogelijkheden die zich aftekenen als men zo’n trap beklimt. Ik stel voor dat een nonachtige dame boven aan de trap na en kleine reverence fluistert: “heeft meneer de keuze al gemaakt?’’

 Maar goed typen kan ik nu niet. En mijn kop erbij houden ook niet.

 Terwijl het orkest speelde Ich bin von Kopf bis Fusz. Net wat voor Willem, liefhebber van schouwburgen en kijkdozen. Ik was er en dacht hij had dit ten zeerste goedgekeurd.

 Enschede, waar de Haagse jongen zo lang bedrijfsarts was. Een eerbiedwaardige plaats, niet ver van zijn oude woonhuis en het door hem Doodgezegde Park.

 Initiatiefnemer uitgever Paul Abels, samen met vormgever Martien Frijns en architect Marko Matic ontwierpen het. En vermeden al wat mis kan gaan bij zo'n ontwerp. En dat is veel. Geen oude ambachten, geen bronzen bril. Een gebruiksmonument dus, waar je op kunt zitten, staan. Dat je kunt bestijgen en afdalen. De studenten van de Universiteit Twente zullen er bij mooi weer hun kont komen warmen.

 De trap fragmenteert tree na tree een portret en een Brakman-tekst.

 De clan was er, en vrouw, zoon en dochter. Arjan Peters zei z'n tekst 'Naar boven met Willem Brakman.' Waarin oa. dit citaat: 'Alles beweegt, niets is zeker en niets staat stil.'

 En over Brakmans werk: 'Daar heerst de verbeelding, en die spreekt ons niet toe maar voert ons mee; totdat alles beweegt, niets zeker is en niets stilstaat. Geen ongevaarlijke les overigens, vooral wanneer u de trap bestijgt. Maar wie dat aandurft, prijst zich eenmaal boven gelukkig (...)'.

 De ware vrouwenschrijver weet van voorkomen, gekleed gaan, zich bewegen en al wat er van komt. Zoals in Een weekend in Oostende (1982) tante Marie:

 'Nu wilde tante Marie graag dat de mannen naar haar keken, onder mannenblikken trilde en rilde, tikte en zwikte ze overal tegelijk, en ze kon haar mooie handen op die bepaalde manier over haar keihard gelakte tasje vouwen... als ze maar keken. Dan werden haar ogen zacht zuigend, haar mond zoende rood en zacht de lucht, haar witte armen rolden onafgebroken in zichzelf heen en terug en haar kuiten zongen 'jongens!... dat doen we'.

 'Als ze aan de kade stond en ze had er schik in, dan haalde ze vertrekkende boten uit de koers door een hand onder haar borst te leggen en die dan eventjes te tillen; dan ronkte en zoemde ze van plezier, als de hele boot naar haar keek, van spattende boeg tot plompende schroef. Maar op die avond was er niemand die naar haar keek, vreemd, misschien was er ergens kermis.' En zo gaat 't verder. Als in een prent van Frans Masereel.   

 Of de aanbeden, maar heel het boek onbereikbare zangeres Mathilde:

 'U gaat mij nu vragen of ik haar heb gezien en mijn antwoord daarop is ja, ik heb haar gezien. Het is een ongemene vrouw, heel pastel, vol in de onderarmen en zij draagt een witte hoed, maar een ding is zeker, waar zij loopt, al loopt zij ook op een kruispunt, zij gaat als ging zij door een park.' 

 Toch geen bronzen kop met een bronzen bril? Willem Brakman schilderde en wist van beeldende kunst. Van de week vroeg de intiatienemer, de Enschedese uitgever Paul Abels: 'Weet jij wat de favoriete kleuren van Willem Brak­man waren?'

 Het leek me een onmogelijke vraag. Bij Willem verschilt dat per boek. Een aanwij­zing als de titel Het groen van Delvaux helpt. Veel groen.

 Al bevat Gesprekken in huizen aan zee een uiteenzetting van twee pagina's over de kleuren blauw en grijs. Zoals het grijs in de bocht van de trap naar een zolder 'in een grijs, ijzig licht'. Want:  'Ieder huis dat die naam verdraagt weet daarvan.'

 En de beschouwing op de pagina's 76 en 80: 'Is in het blauw het afwezige aanwezig, in het grauwblauw is het aanwezige afwezig. Het totaal van grauw en blauw heeft de neiging zich terug te trekken als men het te dicht benadert...'.

 Over het blauw: 'Blauw zelf is het afwezig zijn van objecten, men denke hier aan de hemel en het zich verliezen in die zomerse afgrond.'

 Favoriete kleur? Welke boeken zou ik meenemen naar een onbewoond eiland? Veel Brakman, omdat hij van de Neder­landse schrijvers de meest herleesbare is. Zoniet de beste.

 Schrijden is het invoeren van een lichte vertraging in de passen die men zet, steeds een fractie van een seconde. Waardoor de indruk van zweven wordt gewekt. Zeker met lange, ruisende rokken.

 Het 'met waardige stappen gaan', een verloren kunst. Onze nieuwe koningin doet er niet aan, blijft een teenager. Ook vandaag in haar gelaagde, lange jurk. Een mooie, met Japans dessin, waarin ze toch alleen schrijdend zou kunnen voortgaan. Dit leidde tot een struikeling op de trap van het Binnenhof. En op Youtube

 Had ze leren schrijden dan was het niet voorgekomen. Ook lakeien zijn - zo anders dan bijvoorbeeld in Engeland - bij ons geen mannen met milita­ire training meer, die op een exercitieterrein het afstand houden hebben geleerd, maar dwaas verklede ambtenaren. Een genoegen voor genieters van silly walks.

 Langdurig zitten blijft lastig. Veel onrustig beweeg, de dikke minister van justitie koos tenslotte maar voor wijdbeens. Onthullend voor de minister van onderwijs en cultuur bleek haar hoedje, afgekeken van een Hendrik Kerstens‑foto. 

 Het echte spektakel zat in de beveiligers. De raadselachtige mannen - een enkele vrouw - die niet naar de voorstelling keken maar naar het publiek. Eentje achter de koets, vier ernaast. Donker pak, zelden de knoop van het colbert gesloten. Vast om snel een pistool te kunnen trekken. Met gezichten of ze morgen weer een dienstje achter Wilders moesten draaien.

 ps. Willem Brakman geeft in 'Het groen van Delvaux' deze onovertroffen omschrijving van schrijden: ‘Ononderbroken klonk er zachte muziek en dat was de gevoelstoestand op het moment dat ze verscheen: rustig, met een zelfverzekerde, wat nadeinende stap en bewegingen die door een of ander vrouwelijk hormoon iets nawuivends hebben en waar ik maar niet genoeg naar kijken kan.’