'Speurend naar de te verwachten lichtflits dwaalden hun ogen heen en weer langs het rollend zwerk en zagen zo bijna gelijktijdig (ook de pekinees gromde) de zwaaiende en fladderende reuzenvogel uit de hemel tuimelen; hij scheerde onhandig langs de centrale antenne, miste op een haar na de dakrand en kwakte daarna klapwiekend op het gras naast de vijver.'

 De bewoners weten niet goed raad met de Engel, die een oud mannetje is met vleugels. Ze brengen hem op een brancard naar de ziekenboeg, en daarna naar het dierenparkje, hij is tenslotte half vogel. Maar tenslotte:

 'Bij de vijver liep de engel. Hij hupte klapwiekend wat omhoog en rolde weer over de grond met in de lucht malende houten beentjes. Door al het gebuitel was de wollen pij goudgeel van het stuifmeel, de lissen en de boterbloemblaadjes. Alsof hij wist dat hij werd bekeken spreidde hij langzaam en plechtig zijn vleugels uit, daarna begon hij zijn aanloop met grote, gravende passen, als van een hoogspringer. De bruine pij hield hij opgetrokken voor de buik, maar opeens lag hij plat op de vleugels, geel glinsterend en moeiteloos op weg naar de ruimte boven de bomen.'

 Toen Nol Gregoor in een radiogesprek voor de AVRO Brakman verweet hier een uitstap te maken naar het 'fantastische genre' en daarmee zijn literaire zelf ontrouw te zijn antwoordde Willem unverfroren dat het verhaal helemaal niet fantastisch was, want engelen bestaan. Gregoor had er niet van terug.

 Beste Wim,

 Wat een ellende! Daar loop ik op een bospaadje wat ik graag doe. Om de circulatie wat op gang te brengen. Zoals gebruikelijk een vriendelijk woord hier, een troostend woord daar.. Tot er plotseling de een of andere dondersteen van achter een boom sprong! Voor ik mijn oude kennis (van Toepoel, de Kunst der zelfverdediging) in toepassing kon brengen (oa. de luchtige val achterover met gespreide vingers) krijg ik een lel met een soort wapenstok die er niet om loog, een harde vuist (gekleurde man?) sloeg mij zo hard in de nek dat ik nog niet links of rechts kan kijken. 

 Een klap met een vochtige stronk bracht het zo scherpe zien tot nul terug. In de lendenen, dus direct op de botten. In de maag, keiharde laarshak op het colon ascendens, waarbij het descendem niet werd overgeslagen. Plotseling - hoe verzinnen ze het - had ik een ballpoint dwars en ver achter in de keel en ongestoord plassen zag ik in de nabije toekomst ook nog niet tot de mogelijkheden. Brave lieden brachten me naar huis. Kortom, om alles in één woord uit te drukken: griep! (...)

 10/6 2000

 Beste Wim,

 Dank voor je brief en wel veel. Ik heb een specialist die mij de lof zong van de e-mail. Mijn dochter schrijft weer brieven! zei hij. Over en weer, de dag door met een vriendin. Dat is geen schrijven, zei ik, maar praten. Schrijven is gaan zitten, de persoon voor de geest halen en hem aanspreken of schrijven op zijn specifieke struktuur. Dat zag hij niet zo.

 Zo haast ik mij je te antwoorden omdat ik binding heb met jouw struktuur, zonder die, en dit zij met dankbaarheid gezegd, totaal te kennen. Zo zul je beleven hoe en wat controle is. Het is de enige weg. Rara. Maar achter de ene controle steekt de volgende alweer in de binnenzak en dat is fnuikend..

 Dit plaatst iemand stevig in de wachtkamer en niet in de zonneschijn. De sterken dragen die last met verve maar ik niet. Ik wil er gewoon geheel van af zijn. Maar helaas, ik ben om met Bach te spreken despised and rejected.. onderdrukt, misbruikt, uitgezogen. Ik! en dat is hij die daar gaat! en dat is ik! sodeju.

 Mijn advies is hier zoek de 'korte perspektieven'. Tel uwe zegeningen, al was het maar de aankoop van de zo het haar vertroetelende zeven granen shampoo! Of eens rustig en beschouwend een plas te doen op een eenzame bomenlaan. Of je te verheugen. Intens. Op de verpletterende nederlaag van Oranje die zich zonder meer zal voltrekken. Jammer van Oranje maar dat hoort bij mijn zo ongecompliceerde geluksgevoelens.

 Cheers.

W.

 Beste Wim,

 Zeer veel dank weer voor je zo fraaie brief. Ik kan me zo langza­merhand een deel voelen. Ja 'Wending' daar heb ik weet van. Het is opgehouden te bestaan toen men (per ongeluk) de herdenking der doden verwisselde met het bevrijdingsfeest. Dat kwam het nummer zeer ten goede. Bernlef zat niet in de redactie.. zat nooit in een redactie, heette ook geen Bernlef! en zelfs dat niet.

 Wij zijn een dapper volk. Zie het gezicht van ene Erik de marinier, wel wapens dragen maar geen ammunitie meer, dat is wel degelijk overwogen. Het doet even denken aan het russische volk dat het paleis bestormde. 'Niet op het gras lopen' was de kreet, die blijkbaar nog sterk nagalmt.

 Gehoorzaam: er is nu een vliegtuig gebouwd dat 850 passagiers kan vervoeren. Dat schat ik toch wel op 2 stille tochten. Er zijn al plannen voor een vliegtuig dat helemaal niet meer hoeft op te stijgen. Men gaat er bij de staart in en komt er in Amerika weer uit.

 O bitter woord. waar heeft men de goede woorden weggestopt. De oerbeelden: de boom, het huis, de veldweg, de avond, de nacht. Wie ze nog gebruikt wordt geflitst en kan het bedrag automatisch overmaken: punt.NL (?). Zacht klinkt Clementine. Iemand richt het woord tot mij. Welk behagen. Insecten zijn het laatste leven hier op aarde. Zij zijn de tongen van de toekomst. Men moet de tekenen verstaan: alle pocketboeken stribbelen tegen, willen zich openen, klappen dicht. Ik heb een pocketkamer besteld maar dat is slecht materiaal, hol en gebouwd door onbetrouwbare guitaarspelers. Waar is de geur van het goede boek gebleven. Het is een zuchten zonder fluïdum.

 Door mij zeurt een flard gedicht:

The woods are lovely

Dark and deep.

But I have promises to keep

And many miles to go

before I sleep

Mooi, maar een ander gedicht is mooier:

Kort en goed/Dead man

                   Walking

Alle goeds (vanwege een wat saaie zondagmiddag)

 Vreemd.. De kardinaal van dienst vergat zelfs het 'annunzio gaudium magnum' of sprak onverstaanbaar, zo'n haast was er bij. Verdacht dus. Hoe kon dit? Willem Brakman, in zijn prach­tige roman over een verdachte pausdood in 'De vader­moorders' beschrijft de diepere gronden zo:

 'Weinigen in het Vaticaan zullen weet hebben van de verwoes­tende werking die overladen plafonds, vloeren en zijwanden hebben op het wachten en dit wachten weer op het geloof. Er ontstaat een sufheid en een ijle tuut in het hoofd van het maar niet uitgedund rakende sacramentum. De mond wordt on­houdbaar droog, een lichte oneerbiedige hoofdpijn ontbreekt nooit, geeuwen, wroeten om de kaken, handen en voeten worden de eigenaar zeer vreemd...'.

 Joost Scholtsz schrijft: 'Het wonderlijke bouwwerk op de foto bij het bericht van 5 maart over Willem Brakman is een zogenaamd "Gradierwerk". Ooit werden ze gebruikt voor zoutwinning.' Ja, zout was eens geld, leerde ik in de Franse 'salines'. De bewoners noemen ze hier ook wel 'Salinen'.

Joost: ‘Later schreef men er ook positieve effecten voor de gezondheid aan toe, ivm. de kunstmatige zeelucht. Er zijn er nog een paar in Duitsland, o.a. in de buurt van Osnabrück. Zelf kwam ik er een paar jaar geleden toevallig één tegen in Bad Kösen in voormalig Oost Duitsland.'

 En die nabij Osnabrück, daar stond Willem Brakman dus. Niet ver van zijn woonplaats Boekelo, eens bij scholieren bekend om de zoutwinning. Schrijft Steven: 'Hij voelde zich rot en een week of wat later bleek er iets met zijn hart te zijn (ziekenhuis etc.). Het was erg koud en daar had hij last van (wat hem als arts had moeten waarschuwen).'

 Beste Wim,      29/10.98

  Gezegende knorrepot, maar gelijk hedde ge! De middag was een hel. demonterende muziek. mond op mond gesprekken en liplezen. Resultaat toch niet gering. Ik wil beslist niet de esoterisch afgekeerde zijn., er zijn, en overeind blijven. Zoiets als weten waar je over praat. Dat geeft toch meer diepte dan de man (ik ken hem goed) die opzettelijk en met groot genoegen een Wagneriaanse punt opzoekt op een bekend eiland daar op zijn hurken gaat zitten, luistert naar heel, ja héél oude dingen zoals de wind in de kruinen. de ruis der zee. en dan veel verlatens in het fysiek. een keutel draait vanwege de vele onachterhaalbare verstrengelingen en dan fluistert. "hier woont God." Zo iets wil verdiend zijn. Ondergaan tot het uiterste en de distantie niet verliezen. 'Et filius. et spiri­tus sancti et cave et ave W.

 Nu was ik er, en lees 'Zoo ik ièts ben, ben ik een Hagenaar'. En zeg 't hem na. Hagenaars ver­laten hun stad, hij ook. Wat mankeert er? Het is er vervelend: 'Den Haag maakt mij slaperig en suf, er hangt iets soezigs in de lucht...'. staat in Eline Vere, verpersoonlijking van Den Haag. Je moet Hagenaar zijn om gevoel te hebben voor de grote aantrekkingskracht van ver­veling. Hagenaar Willem Brakman kon lyrisch worden over deze nu vergeten kunst.

 Vriend Frans Netscher beschreef Couperus in zijn altijd op­geruimde kamer aan het Nas­sauplein: 'Het leek wel dat hij, er nooit iets aanraakte, zoo was en bleef alles op zijn plaats. 's Zomers lag hij meestal op een rustbank, een vouw­been in de hand, een boek te lezen, en hij keek dan uit zijn ven­ster het lage, verlaten Alexanderveld op. 't Was soms broeie­rig warm in zijn kamer, bijna niet om uit te houden, zoodat de benauwing op de longen sloeg. Maar dit was juist waar hij naar verlangde; dán voelde hij zich lekker, in zijn element, gezelligjes, gestoofd, als liep zijn bloed warmer en luier door zijn lichaam.' 

 Tijd voor een Ver­velingsnummer van het tijdschrift Extaze, dat toch zijn naam dankt aan Couperus.

 Ik kreeg de mappen met brieven terug die Willem me schreef. Raakte aangetast door het vertrouwde handschrift. Zoveel eerste blikken die weerkeerden.

 Wat verwacht ik van die biografie? Brakman - ik herlees nu zijn vaderboek 'Late vereffening' - is in zijn latere meesterstukken terechtgekomen in vormen van associatie waar op een heel natuurlijke manier alles met alles te maken krijgt. Hoe meer je weet over de grondstof, het ruwe materiaal dat daaraan ten grondslag ligt hoe meer lichtjes je opgaan. Maar er is zo veel, ijselijk veel. Ja, hij oefende kogelstoten in eenzame duinpannen.

 En hij zat drie jaar op de zeevaartschool, hoewel hij panisch was voor water en niet kon zwemmen.. Of juist daarom. Ik wist dat niet. Ben met hem gaan varen in een roeiboot. Heb gezien hoe hij z'n angst overwon en zich letterlijk voorover in de boot stortte.

 Alles in zijn werk komt 'ergens vandaan'. Die plaatsen van herkomst verwacht ik in een biografie. Voor Brakman geldt net als voor Gerard Reve 'ik verzin niks' (behalve alles).

 Wat staat er? Hoe staat het er? Ik kreeg 176 brieven van Willem en leerde zijn dokterspootje ontcijferen. Doktershandschriften neigen naar het geheimschrift, waren ooit louter bedoeld voor collega's en apothekers. Handgeschreven woorden komen tot leven. Je gaat naar hun bedoeling, hun gevoelswaarde raden. Staat hier werke­lijk 'een gekookte barbaar met een boterham'? En 'donderruil'?

Lees: 'Als ik terugblik naar mijn jeugd, dan is dat het beste in de regen, het plein, de kerk, dan is 't maar het beste een gekoo­kte barbaar met een boterham met mayonaise. Hoe dan ook leefde daar een oude brief met een zuster die veel knisperde. Terecht zat zij aan de kade en riep honende terechtwijzingen. Al dit was gepaard met een kauwen achter in de keel. Ik ken een wezen dat geen menselijke trekken vertoont - voor 't geval dat, maar dat het vooral moet hebben van de deur, de kalk van de deur, een terug naar de mensen, een kat en mevrouw Van de Broek d'Aubrenant. Een donderruil. (...)'