De weerkaatsing van het zonlicht op het zeeoppervlak en het vervolgens verdwarrelen van deze weerkaatsing in onze waterige luchten, zo, volgens Beuys, kreeg je Hollands licht. Je zag het op de schilderijen van al onze meesters. De gedeeltelijke drooglegging van de Zuiderzee, één van onze grootste weerkaatsende wateroppervlakken, had dat licht voorgoed bedorven. Daarmee was een eind gekomen aan een visuele cultuur die terugging tot de 17de eeuw. De Zuiderzee was een grote lichtreflecterende spiegel. Met de inpolderingen hadden de Nederlanders 'zichzelf verblind'.
Een mooi verhaal. Maar hoe bewijs je het? Nooit zullen we het licht van 1900 met dat van 2000 kunnen vergelijken. Is het Hollandse licht niet gewoon een uitvinding van onze schilders?

 De oplossing lijkt me eenvoudig. Zit je te schilderen in de buurt van water, dan heb je door het spiegelen van de zon in het wateroppervlak, twee keer zoveel licht. Handig voor een schilder. Ook al maakt ie alleen een wandeling, hij neemt de indruk mee naar huis.
Zoals filmers en fotografen met spiegels werken om hun sterren van alle kanten uit te lichten, zo kenden schilders al eeuwen de natuurlijke reflectoren. En betrok de lucht, of zat je binnen? Geen nood, de tubes geel en wit waren er ook nog. Maar die reflectie tegen het wolkendek dan? Hm, niet te ver landinwaarts gaan, lijkt me. Okee, Den Haag.  
 

 Op dit zelfde moment zijn eindredacteur Cor Gout en vormgeefster Els Kort bezig de kopij klaar te maken voor uitgever In de Knipscheer.
Ik weet dit omdat ik net een verhaal heb ingeleverd over m’n mede-Hagenaar, de tekenaar Marcel van Eeden, die in Berlijn werkt. Het is bekend: Hagenaars trekken weg.
Met hem sprak ik oa. over 'Haags licht', want dat bestaat.
Marcel: 'Een soort vitrage van wolken hangt hier over de stad. Schaduwen zijn lang en sterk, maar niet hard. Je krijgt een droomachtige sfeer door die sluier.'
Dat - veronderstelt hij - komt door de reflectie van de zee op de wolken. Waardoor extra diffuus licht wordt toegevoegd. Dat als vanzelf uitmondt in zijn tekeningen.

'Misschien denkt iemand in Arnhem wel waar hebben die mensen het over. Vreselijke stad. Maar je gaat altijd terug.'
 

 De ‘Encyclopedie van mijn dood’ die Van Eeden (Den Haag, 1965) maakt ontwikkelt zich. Na het tekenen van beelden van voor zijn geboorte ging hij een jaar of vijf geleden geleidelijk over op een verhalende vorm, nog steeds met de zelfde tekeningen, maar nu rond fictieve karakters als de botanicus Karl McKay Wiegand, de archeoloog Oswald Sollmann en de psychiater Matheus Boryna. Alledrie zijn ze kunstkenner/liefhebber en maken ze zelf ook kunst. 
Vandaar deze ‘Sammlung Boryna’.
 De figuur Matheus Boryna is gebaseerd op de Duitse psychiater Hans Prinzhorn, die in de jaren twintig van de vorige eeuw een verzameling aanlegde met kunstwerken van zijn patiënten. Hij was de eerste die zich bezig hield met 'outsider art'.
Nieuws: na een tussenpoos van een paar jaar heeft Marcel zijn tekenlog weer opgevat. Hij maakt nu ook objecten die in het verhaal passen (een trein, een schip, een museum).

 Noteerde Freud:
'In zekere zin bleef ik trouw aan de lijn van mijn oorspronkelijke werk. Het onderwerp dat Brücke me had voorgesteld voor mijn onderzoek was de centrale zenuwbaan van een van primitiefste vissoorten (Ammocoetes Petromyzon);  en nu ging ik over naar het centrale zenuwstelsel bij de mens.' (Freud, An Autobiographical Study)

 In 1885 kreeg Freud een beurs om in Parijs te gaan studeren bij de wereldberoemde Jean-Martin Charcot, directeur van de Salpêtrière-kliniek, die toen gold als 'een museum van levende pathologie' vanwege de veelsoortige patiënten en afwijkingen die je er aantrof. Charcot's presentatie van gevallen van hysterie maakte indruk op hem.
'Een leek vindt het zonder twijfel moeilijk te begrijpen hoe pathologische aandoeningen van lichaam en geest kunnen worden geëlimineerd door 'alleen maar' de woorden van de dokter.
Hij zal de indruk krijgen dat hem gevraagd wordt in wonderen te geloven. En zo ver zal hij er niet naast zitten, want de woorden die we in het alledaagse taalgebruik hanteren zijn niets anders dan een restant van magie.'
(Freud, 1890)

 Onthou het: wat wij tegen elkaar zeggen is niets anders dan een restant van magie.

Ik vroeg reacties. Met daarbij de veronderstelling dat het iets met de - verdwenen - 19de eeuwse ziekte 'hysterie' te maken zou kunnen hebben.
Bleven er vragen.
Vanwaar deze houding?
Was het toeval dat hier een mooie vrouw getroffen was?
Marcel van Eeden wist de vermoedelijke herkomst van de prent.
In 2006 was er een tentoonstelling in het Freud-museum in Wenen. Waar oa. werd uitgelegd dat de vroegste wetenschappelijke onderzoekingen van Freud tot onderwerp hadden de wervelkolom van bepaalde primitieve vissoorten.
Later zette zich dit onderzoek voort naar de 'medulla oblongata'  (het gedeelte van de hersenen dat de hersenstam met het ruggenmerg verbindt ) van het menselijk brein.
Hoewel Freud zich verder in de jaren 1880, 1890 specialiseerde
als neuroloog bleef hij de biologie trouw. 
Zie de site van het Freud Museum voor meer uitleg over de vreemde, boogvormige positie van de ruggegraat.

 Hier een paar dingen waar ik m'n kop bij kon houden. Afgezien van rots in de branding Dave Meijer.

 Vermakelijk wel om hier kunstmakers, kunsthandelaars en potentiële kopers door mekaar te zien lopen. Want wie was nou wie? Mooi herkenningsspel.   

Trends? Afgezien van de verf op doek is er een neiging tot noem het huiselijkheid. Interieurs, maar ook exterieurs. Wonen spreekt kennelijk niet meer van zelf. Tjebbe Beekman maakt school. Je ziet het bij de jonge Duitsers de laatste tijd ook heel nadrukkelijk. Een mens is een huis is een mens.

 Na vijftien jaar hield hij op met tekenen, hij staakte zijn tekenlog. In de Avonden vertelde hij afgelopen december dat hij - voor het eerst sinds de Haagse academie, waar een strenge leraar hem aanried eerst het tekenen onder de knie te krijgen - weer zou gaan schilderen. Zijn commentaar: 'Ik haat virtuositeit! Ik kan tekenen wat ik wil, ik zou nog eeuwig door kunnen tekenen, maar ik zoek meer weerstand, meer uitdaging en ook wat meer brutaliteit. Het gaat me erom de schoonheid van de tekening te doorbreken (...).

 Tekenen is als dichten, maar ik wil nu een spannende roman schrijven.' En hij legt uit dat hij tekeningen nauwkeurig moet plannen, omdat er maar één laag is, terwijl de gelaagdheid van het schilderij hem de kans geeft veel directer te zijn. Tegelijk is van hem in Burgos 'De archeoloog, de reizen van Osvald Sollmann' te zien. Tot 13 april. Maar wat is dat in 's hemelsnaam? Na K.M.Wiegand een nieuwe geestverschijning?

 Maarten 't Hart schreef een mooi stuk over eenzaamheid bij Van Oudshoorn als een hoger doel. Het niet langer afhankelijk hoeven zijn van anderen (in 'De som van Misverstanden'). En daar is het zwart dat daar bij hoort. 't Hart citeert: 'avondval in grauw en nacht', 'het donker klom', 'zwart verstarren' en nog veel meer om de toestand van de gedoemde Mertens te schilderen. Nee, 'niet zo geschikt voor dit leven, die Willem' (Reve).

 Zo beeldend als Van Oudshoorn schrijft, zo tekent Marcel van Eeden. En zo mooi-Haags ook de verwarde, eenzame wandeling naar zee, waar Willem half krankzinnig bij het strand belandt en pas - als hij gillend het duin af is gerend - tot zichzelf komt bij het zien van een schelpenvisser. Dan nog wel.

 Selig is een kameleon, die zich stelselmatig aan zijn omgeving aanpast. Hij doet kortom wat en hoe men van hem verwacht. Op een vergelijkbare manier stuurt Marcel van Eeden zijn held K.M.Wiegand naar de tijd en plaatsen die hij zelf niet kan betreden, naar het 'hiervoormaals', de tijd voor zijn geboorte, die hij in zijn tekeningen nu al vijftien jaar in beeld brengt. En zo tref je Wiegand aan als bergbeklimmer, als bokser, als abstract schilder, maar net zo makkelijk als militair of echtgenoot van Elizabeth Taylor. Even makkelijk wisselt hij van uiterlijk.

 Wiegand beweegt zich in die geestenwereld, waar men zijn ordelijke, gepolijste, alledaagse gang gaat zonder te weten wat wij lezers weten, namelijk wat komen gaat. En dat is niet veel goeds.In zijn manier van afbeelden laat Marcel van Eeden merken dat ook hij ervan weet, in onheilspellende schaduwen en heldere grijstonen. Een wereld vol gestileerde dreiging en valse hoop. Waarin alle détails kloppen, zodat de overtuigingskracht angstaanjagend wordt.

 De potloodtekeningen begonnen in 1993. Ik volg ze sinds 2001. De laatste tijd drong al steeds vaker kleur door in het grijs. Hoe het begon? Marcel werkte op de Haagse Academie, begin jaren '90 al wel kort met olieverf. En paar van die doeken hangen nu in galerie Stroom op de 'Eilandenrijk'-expositie (zie gisteren).

 Maar op de academie zeiden ze 'eerst maar eens 15 jaar tekenen, dan kun je aan olieverf gaan denken'. En ja, het is dit najaar 15 jaar geleden. Ik raadpleegde gisteren zijn tekenlog. En zie, het lijkt echt op te houden. De datum 2 december 2007 geeft - na een interval vanaf 19 november (tekening 2407) - nog twee entrees. De eerste zegt 'SENSATIONAL NEW WAY TO PAINT'. De tweede kortweg: 'The End'. Is dit het eind van Tekenlog? Komt er een Schilderlog?