Ook voor lezen heb je adem nodig, leerde ik.
Anthony Mertens ervoer wat hem overkwam als een geluk, zei hij. Hij rookte en dronk niet meer, deed aan sport en luisterde naar Haydn. De veertig pils met Adri van der Heijden behoorden tot het verleden. 
Zijn grote onderwerp was en bleef drempels. In zijn proefschrift 'Sluiproutes en dwaalwegen' (1991) deed hij onderzoek naar 'drempelervaringen' in de literatuur. Een voorbeeld: Odysseus die zich aan de mast liet vastbinden om het zingen van de Sirenen te kunnen horen zonder door de roes meegesleurd te worden. 
Het gaat om het verlangen naar het onbereikbare, datgene wat niet in woorden kan worden uitgedrukt. Een verlangen dat met angst, maar ook met extase gepaard kan gaan.
Anthony Mertens had een zesde zintuig ontwikkeld voor passages over drempels. Ze trokken als magneten aan hem. Hij beschouwde heel de literatuur als een poging verder te reiken dan de waarneembare werkelijkheid.
Was het niet een diepe ironie van het lot dat juist hij werd getroffen door een herseninfarct en daarmee zelf met huid en haar in zo'n drempelervaring terecht kwam?
Van lezer werd hij schrijver.
In zijn vorig jaar verschenen boek 'Zwaluwziek' deed hij zonder omhaal verslag van zijn pogingen terug te keren naar het land der levenden.
Toen ik hem vorig jaar vroeg of met deze titel bedoeld werd dat  hij ziek werd van het kijken naar vogels die alles konden wat hij niet meer kon zei hij ‘ja’. 

Zappa, maker van het album dat heette 'We're only in it for the money' (grapje) had nog een vraag. Hij vroeg opeens 'What about the money?'
Roelof - ontbloot bovenlijf, het was erg warm - trok zijn Roeloflachje, en liet een pauze vallen. Opeens spanning.
'Yes the money,' zei hij, met z'n Drentse accent.
En toen: 'Why don't you do it for nothing?'
Zappa dacht even na.
Was er dan niets geregeld? Stel dat? Anderzijds, free concerts waren in de mode.
'Allright, we'll do it for nothing'.
Een jaar later regelde Roelof een symphonie orkest voor hem. En meer nog. Ze raakten bevriend.

Aan dit soort scènes dacht ik bij het bekijken van 'Van Abba tot Zappa,' de popfoto's die Gijsbert Hanekroot maakte 1969-1983. Nog steeds te zien in het Museum Volkenkunde in Leiden.
Ik koester het bijbehorende fotoboek.
Gijsbert, de vaste man van Muziekkrant Oor, was de eerste beroepspopfotograaf in Nederland. Na 1983 maakte hij andere foto's, over de hele wereld.
Volgende week zit hij Detroit, om het Amerika van nu vast te leggen, hoop en wanhoop.
In zijn jaren '70 popfoto's is hij de specialist van het onbewaakte moment, de naar binnen gerichte blik.

Morgen na 21.00 is hij te horen in de Avonden

Stel je voor een katholiek Nederland.
Waar de Jeruzalembroeders zo van het platteland op pelgrimstocht gingen naar het Heilige Land, als nu de hadji naar Mekka. Eentje had er zijn vrouw mee, geen probleem.  
Scorel schilderde ze op lange planken, koppen op een rij, de een al sprekender dan de ander. Kinkels met petten en mutsen. Zelf staat ie er tussen, hij was daar immers ook geweest. 
Veel over van Jan van Scorel (1495-1562) is bekend uit het Schilderboek van Carel van Mander (1604).
De onwettige zoon van de dorpspastoor in Schoorl schopte het tot kanunnik van de - nog door Saenredam geschilderde, later afgebroken - Utrechtse Mariakerk, waar hij ook een praalgraf kreeg. En, celibaat of niet, bij zijn Agatha kreeg hij 6 kinderen. Hij bereikte veel. 
Van Scorel was als eerste schilder in de Nederlanden niet langer ambachtsman. Hij was een meneer geworden, die kon rekenen. Een architect die ontwierp. Die de werkelijkheid niet alleen weergaf volgens de perspectiefregels van Alberti maar die ook bouwde. In Italië al lang een gangbare combinatie.  
Er werd zelfs na een tijd verzucht. Renaissance, goed, maar niet te veel bouwwerken op het doek. 

Het lijkt een zinnetje uit een intern memo.
De lay-outer nam meer vrijheid. Hij bracht het verzuipen van de Cicero prachtig in beeld.

Wordt er dan niet meer gelezen, wordt er niet meer geschreven?
Meer dan ooit.
Daar zou het in zo'n bijlage over moeten gaan. Een baken in zee. Waar ieder woord er toe doet. 

 Scorel was al bij Dürer in de leer en in het Heilige Land geweest en had in Italië gewerkt toen hij in 1522 tot opzichter van de pauselijke kunstcollecties werd benoemd door de Nederlandse paus Adrianus VI, die de naam heeft - zie Eddy de Jongh die ik eerder aanhaalde uit Kunstschrift, die hem een kampioen van de vijgenbladcultuur noemde - preuts te zijn geweest. Of Scorel klassieke beelden heeft laten castreren weet ik niet.
Maar hij wordt nu in het zonnetje gezet als de man die 'de renaissance naar Nederland haalde'.
Hm, de renaissance. 
 Vooral na het zien van de 'Vroege Hollanders' (Geertgen tot Sint Jansz ea.) vorig jaar in Boijmans twijfel ik.
Ik hou van de manier waarop de pre-renaissance schilders hun figuren in het vlak zetten. Vaak tegen de regels van het perspectief in, te dicht op elkaar, soms donderen ze bijna de lijst uit, maar het werkt, het overtuigt. Het geestesoog herkent.
Mensen nemen maar twee dimensies waar. Wij zien in werkelijkheid geen perspectief. Toen Scorel het uit Italië meebracht en het mode werd richtte dat rampen aan.
Later zagen kubisten en anderen dat in. En gingen te rade bij 'primitieve' Afrikaanse kunst.

 ps. Het nieuws: maandag as. komt uit Rome ook het beroemde portret van Scorels geliefde Agatha van Schoonhoven naar Utrecht. Dat, en zijn koppen van boerenkinkels met mutsen, wil ik zien.       

dinsdag 31 maart 2009 19:22 | foppelog

Er zijn twee personages, Sidonia en de agent. Allebei hebben ze een zichtbaar leven en gedrag, de een loopt over straat, de ander staat - ook op straat - te suffen.
Daarbij hebben ze allebei een geestesleven, uitgebeeld in de denkwolkjes.
Stel je nu voor dat een heel verhaal lang de gedachten van twee of meer figuren zichtbaar zouden zijn. En dat niet alleen. Stel dat die gedachten konden oversteken van het ene brein naar het andere. Zoals hier, en tenslotte ook in werkelijkheid al vaak gebeurt. 

Andere materialen, die de weefsels omlijstten: plastics in vele soorten, maar ook chroom, waardoor Amerikaanse luxewagens ook binnenshuis kwamen. Een hoofdstuk apart was het met de vreemdste motieven bedrukte formica. Formica moest worden afgewerkt, in ronde hoeken, waar stootranden werden aangebracht, in op hard rubber lijkende plastics, maar in deze wagons zie je metalen stootranden, waarin ik denk een rubberen strip was verwerkt.

Nu worden ook de interieurs van de snelwegrestaurants van Jacques Borel bij me wakker. De slaatjes daar bevatten paarse kleurstoffen, waren oneetbaar, en werden nogal eens vertrapt in het vaste tapijt.

Waar haal je antwoorden vandaan als God en de Waarheid dood zijn, als er geen feiten bestaan maar alleen interpretaties?
Hij legt het uit, maandag na 21.00 in de Avonden. 
En de rol van de media in de televisiedemocratie gaat onder het mes. De wereld Draait Door en Pauw en Witteman? Nee, zo moet het niet. 
Hij eindigt met een klassieke oproep aan politici om hun verantwoordelijkheid te nemen.
En na afloop vertelt hij - als reactie op ons gesprek over het overstelpende, zo langzamerhand gekmakende verschijnsel 'mening' - dat hij speelt met het idee van een roman over een 'Man zonder meningen', vrij naar Robert Musil. 

Meer wagon-interieurs krijg je te zien, er is er één met - o wonder - wandjes van formica met een houtnerfmotief. De inrichting van de meeste van deze wagons, vertelt ze, is inmiddels al verwijderd en vervangen door 'iets straks'. Vergankelijkheid.
In Galerie West in Den Haag zag ik vanmorgen deze beelden uit haar film 'Restauratiewagens'. Arianne vond ze het voormalige Oostblok. Ontwerpen uit de jaren '60 en vooral '70. Neem nou die barkrukken. Alleen van ernaar kijken krijg je al jeuk. Wat is dit? Peepshowpluis? Een bordeel op rails?

Haar fotoproject over 'klassieke' Europese dierenverblijven uit dezelfde periode is nog deze zondag te zien in Stroom, ook in Den Haag.
Apenhuizen, ingericht - staal, tegels - naar de toen nieuwste aap-inzichten. 
De apen zijn voorgoed vertrokken.
Is dit 'retro'? Wie wil terug naar wat en waarom?
Wat zien jonge kunstenaars van nu in de stijl van de jaren '60 en '70.
Ze zegt 'ik wil het vasthouden, ik film het voor het voorgoed wordt opgeruimd'.