'Een miskende morgen

Zo zijn de meeste morgens

zei de voorzitter, juist aan die morgen

en het negeren van

kunnen we een voorbeeld nemen.

Neem bijvoorbeeld het opzichtige

voorbeeldig genegeerde meisje

dat ik van mezelf beschreven had

als voorbeeld van een meisje zijn

dat met miskende morgens raad wist

zei de voorzitter die een meisje was

en meisjeswaarheid sprak.

Misschien is dit wat we nog kunnen doen

een voorbeeld zijn voor iedere

denkbare goede oplossing?

Het probleem is

dat er geen goede oplossingen meer zijn.’

 Aldus de woorden waarmee Jan Baeke zijn nieuwe bundel 'Houvastvergankelijkheidsleer' besluit. De titel zegt het al.  Een schijnbare tegenstelling die daardoor eens te meer de waarheid spreekt. Neem 'Wat de dag betreft':

 'De plaats van alle toekomstige delicten, de hotelkamer/ de caravan, overal waar ik de afgelopen nachten heb/ doorgebracht, de lange vlucht het woord uit en Eva/ met al haar ringen, alle tekens op haar bovenbeen.

 Een rechterbovenbeen en Eva die zichzelf een uur/ in het zwembad cadeau heeft gedaan./ Ik betaal de rekening op rekening van anderen.

 'Waarom zeg je niks over de minibar of het casino?'/ Het donker neemt de vrijgekomen plekken in./ Eva is terug in de tekst die ze had durven verlaten./ 'Op een zeker punt kan je gewoon stoppen.'

 We schrijven als de wegen ons scheiden/ Lieve Eva, ik blijf overal hangen en wat de dag betreft/ het wordt een latertje. De dienstregeling staat in de oven./ De kleine zit thuis aan het evangelie. Kusjes, Friedrich.'

Zo houdt de dichter, Jan Baeke, orde. Moeilijk genoeg.

 De namen van de Brusselse tram- en metrohaltes in de cyclus zijn als de staties in een kruisgang. Namen die sterker worden dan hun betekenis. Zoals Anneessens - Lemonnier:

 'De lijnen wisselden, de haltes wisselden. Van Matongé tot Vorst Nationaal, van Steekspel tot Mysterie, van Baljuw tot Drievuldigheid, van Jeu de Balle tot Grand Sablon. Moest ik mijn hoof­dpe­rsoon verschillende trams, bussen en metro's in sturen in en om het centrum van de stad of veroordelen tot een steeds herhaalde rit in dezelfde bus of tram? Een tramlijn bleef zich opdringen en al die trams die de hele dag door op die lijn reden werden de locatie waarop de gedachten van de zoon zich ontvouwden. Sommige haltes wisten zich te handhaven, maar niet de teksten die er ontstonden.'   

 Soms staat er op het bordje 'Deze halte is komen te vervallen'.

 Vrijdagavond presenteert Wim Brands in de Brakke Grond een Brussel-avond van Tijdschrift Terras met oa. Bernke Klein Zandvoo­rt, Tonnus Oosterhoff, Els Moors, Ivo Victoria en Jan Bae­ke. 

 Het station is in 1955 gesloopt bij de aanleg van de Noord-Zuid treinverbinding die Brussel vele jaren in chaos stortte. En verhalen voorbracht als Vergeten Straat van Louis Paul Boon, waarin een straat voorgoed aan beide kanten doodloopt.

 In het Brusselnummer van Terras gebruikt Jan Baeke Brusselse tram en ondergrondse-haltes als staties, met werkelijk bestaande namen als Matongé, Drievuldigheid of Mysterie. Het wordt een levensreis met Brussel als metafoor, zijn ber­gen, zijn Zoniënwoud en zijn Babylo­nische naamgevingen.

 Zo een smeltkroes, dan Brussel. Een veel­taligheid, die verten opent. Het Brussels dat Hergé in zijn familie hoorde werd Syldavisch. Welke mengtaal men nu in Sint-Joost, St.Gill­es en Molenbeek op straat spreekt weet ik niet.

 Mijn Brussel begon achter het nieuwe Noordstation, waar ik logeerde in de resten van het Noordkwartier. Neel Doff woonde er nog. Midden in de nacht werd het middeleeuwse café annex hotelletje bestormd door de BOB, de hasj ging het raam uit, maar ze kwamen niet voor hippies maar voor sans-papiers. Heel de wijk is verdwenen voor glas en staal. 'k Zag de laatste hoerenhuisjes nog oplichten temidden van de kaalslag. De nieuwste sans-papiers kamperen nu in het op die plaats aangelegde Ma­ximiliaanpark.

Doolhof Brussel. De trams ontsporen er vaak omdat de rails over zo vele deelgemeenten lopen en slecht onderhouden worden. En het graf van Magritte vind je op de begraafplaats van Schaerbeek, waar hij zijn laatste jaren woonde, maar die ligt dan weer in de gemeente Evere. Wie wil zoekraken kan in Brussel terecht. 

 Eerste deel van Baekes gedicht uit 'Seizoensroddel' dat heet 'Wat het bed wil zeggen':

  Ik sta bij het bed van een man

die zijn bed in de steek heeft gelaten.

Op het bed na is niets in de kamer verlicht.

Er is beeld in overvloed. Er klinkt hartslag

en discussie door de verwarmingsbuizen.

Ook het bed wil wat zeggen. Het duurt dagen

voor er iets wil gebeuren.

Denk aan school. Meester, meester!

We hadden het jaar afgesloten met een les

over het lichaam, hoe de mens wil liggen

als de meeste delen op zijn.

Daarom is het bed een vinding zei de leraar

net als het schaamrood het nagelbijten

het flauwvallen in de hal.

Afgemat zitten we op een stoel in de klas, hebben

de leeftijd waarop we beginnen te rotten.

Dat ruikt de verpleegster, ze is niet gek!

Uit zelfverdediging strek ik mijn hart

tijdens de laatste vragen. Ik zag het bed aankomen

wist dat er iemand zou weglopen.

(...) 

 Seizoensroddel heet de bundel. Veel film in de vorm, Jan Baeke is een filmman. Eerste gedicht uit de cyclus Een Amerikaanse ochtend: 

 Het eerste gesprek dat ik met John voerde

ging over benzine. Geen onderwerp

geen actualiteit, er kwam geen auto in voor

economie en metaalmoeheid ontbraken.

Het had natuurlijk over zijn vriendin moeten gaan

of over de teleurstelling die meekwam

met de zoveelste brief van A. aan mij of aan John.

Maar John kende A. nog niet en ik had geen beeld

van zijn vriendin net zo goed als ik zeker wist

dat zijn vriendin zich mij

noch het gesprek voor de geest kon halen.

Het was ergens in een oorlog die we nog niet zo

hadden benoemd. De lucht was onbewolkt; het was

een Amerikaanse ochtend en iedereen heette John.

Het was druk in de trein, veel vriendinnen, lucht

die om benzine vroeg, maar geen John te bekennen.

Het fatale bericht lag klaar

om nietsvermoedend op te halen.

Dan komt die benzine op een uitgelezen moment.

De violen willen net invallen.

Niet onze muziek, niet die voor John en mij

maar het bracht de rust elkaar te verstellen.

 Soms is het de geur van naderend onweer

soms is het de wind.

De wind hield dagen aan en iedereen

werd horendol van de klapperende luiken

en het geluid van vallende huisraad

en fietsen en glas.

Er is geen reden hier te blijven

of je moet jezelf gek willen beuken

gromde mijn vader op de avond

dat het achterste deel van onze garage instortte.

Hij liep naar buiten en of het zijn

goddelijke wijsheid was die een orkaan in zijn vuisten werd

of de toewijding van de storm aan mijn

vaders woorden, hij was plotseling verdwenen,

nog voor de deur terug in het slot viel.

Hij bleef twee dagen weg

en wij brandden al die tijd een kaars

bij de foto van onze Verlosser

Toen hij terugkwam zat het roet

van de kaars in zijn oren en zijn neusholtes.

Vlak daarna verloor ik mijn geloof in God.

Mijn vader wilde nog bidden,

maar hij vergiste zich voortdurend

in de dagen van het jaar.

Hij keek zijn tuin in, hij wist niet meer

of de heilige Antonius de lente deed

of dat het de heilige Bartholomeus was.

 'De deur ging open en de bus reed naar binnen./ Een hevig gebrom, iedereen sprakeloos.

 Het was wachten op andere voertuigen/ maar ons beving de vrees dat elders/ in de kamer een parkeerplaats/ aan het oog onttrokken werd./ Dan is het een vreemde gewaarwording/ in een fauteuil wakker te worden/ met het boek nog/ op je schoot, een studie

 naar de waarde van zeldzaamheid/ in een taal die je niet beheerst/ maar je bent halverwege/ en je hebt begrepen wat de auteur bedoelt.

 Hij heeft hier gezeten, dat weet je en naast hem/ een engel of god, boven alle tijd verheven/ maar nu door en door nat/ met een lelijke hoest en vlekken van de koorts.

 niet te weten wat te doen met deze bus/ en diezelfde ontreddering/ daarna in de woorden waarmee hij alle buspassagiers/ om een paar stuivers vraagt.

 Het ruikt niet fris meer, de benzinedampen/ zijn het sterkst waar de bus/ een bocht moest maken/ om bij het raam te kunnen parkeren.

 Iemand aarzelt om hier uit te stappen/ naast de bezette fauteuil/ in de wetenschap van die engel of god/ en wat hij verder van plan is.

 Iemand wil niet in hetzelfde stappen/ om elke dag te voelen dat de bus bestaat.

 Dan rennen om de bus te halen/ en de bus te missen.

Eind 1999 werd het professioneler en ontstonden er afgeronde en goed beschreven collecties. Het Archief heeft oude en recente tekst, audio en film. Een schatkamer waarin je lang kunt dwalen..Ik stuitte op een hartbrekend filmpje waarin een jongetje in de jaren '40 leert hoe smalfilm werkt. Maar er is zoveel meer, ik noem maar: een vroege, onbekende Buster Keaton, huishoudelijke instructiefilmpjes (stofzuiger) van het soort waar de dichter Jan Baeke bij zweert en uit 2006 een echt rijdende fiets-autobus, voortbewogen door de passagiers zelf. Waarover later meer.

Woensdag 9 mei was er in de Waag in Amsterdam weer een avond gewijd aan 'Literatuur in de Nieuwe Media'. Daar zag ik hun 'Wat we hadden is nog niet geweest'. Een ode aan de onvoltooid verleden tijd van 'de keukenfilm'. Lofzangen en -dansen op de nieuwe welvaart. Wat hadden we? De schijn van een comfort zonder eind. Maar dan rijzen vragen. Er bekruipt de kijker veel. Wat is er toch gebeurd tussen toen en nu? Wat ging er mis? Ging er eigenlijk iets mis? Verloor de wereld zijn onschuld? Kwam het allemaal door de babyboomers? Baeke en Marseille laten zien hoe het kijken naar hun keukenfilms inwerkt op je brein. Ze schikken en manipuleren. En introduceren de taal door het vernuftig gebruik van ondertitels. Op de site van 'Zeezeilen' is 'Wat we hadden...' te vinden. Klik op het openingsfilmpje en je komt in het volgende deel van de keukenfilmpoëziesite. De verdere navigatie gaat via de woorden onderaan het scherm.