Ik zag dat terug in de letterlijk fantastische beweegbare beelden van de Chinees Li Hongbo, die ook op film laat zien hoe hij zijn 'Buste van Spinoza' maakt. De buste ziet er in ruste heel gewoon uit, maar bestaat uit duizenden papieren lagen en is uitrekbaar als een accordeon. Zodat Spinoza's voorhoofd of nek opeens langer wordt of draait en de hele buste verandert in een vreemd mensdier. Er zijn vele Spinoza's. Het mooie is dat de schrijver in deze vorm bestaat uit duizenden bewegende pagina's.

 Met geen ander materiaal is dit maakbaar, dit kan alleen in papier. Papier is vertellend materiaal. De Amerikaanse Erin Turner fabriceerde een tornado met een lange staart, vederlicht. Die kan zo de lucht in.

 De gruwelijke precisie is er ook, zoals de papieren roosvensters en andere kathedralische bouwsels van Eric Standley maar ik val ik eerder op het simplisme van de Duitser David Bielander, die uit drie nietjes en een strook golfkarton een polshorloge maakt. Papier stelt eisen. Het materiaal moet meepraten, licht en vaak komisch. Dat merk je aan het klapstuk, het krankzinnige dressoir van Phillip Valdez, die een heel papieren huishouden aan elkaar plakte.

 Daar moet je echt met je neus bovenop gaan staan.

 Er werd veel voorspeld over wat de computer zou aanrichten. Het papier zou verdwijnen. Maar de papierloze wereld kwam niet. 

 Met sierpapier ben ik opgegroeid. Op de schutbladen, tussen boekomslagen en titelpagina's van wat mijn ouders en grootouders me nalieten. Ingenieuze, anonieme patronen die boeken een droomachtige omlijsting gaven. Als kind werd je na het opslaan van het boek meteen meegenomen naar die andere, de leeswereld.

 Waar bleef het? Het binnenwerk van menige dichtbundel van nu zou ermee gebaat zijn.

 Kunsthistoricus Jan van der Waals (1947-2009) legde er een unieke verzameling van aan, die teruggaat tot de 17de eeuw, en die zijn weduwe Caroline nu laat zien. En er is meer. Waaronder een film van verzamelaar Van der Waals in zijn 'Wonderkamer'. Nog tot en met woensdag, vanaf 13.00. Met film en toelichting. Haast u.

 Waar de keizer god is en oorlogsmisdaden in zijn naam begaan nog steeds in de geschiedenisboekjes ontbreken. Tokio werd steeds weer door aardbevingen verwoest. Die vergankelijkheid zie je in de kunst. Lichte materialen, lichte tinten, hout, papier. 't Is zo weer weg. En bij die kwetsbaarheid een grote bewustheid van het leven met bergen en bomen, water, licht, schaduw, echo's van het oneindige. Kei Takemura gebruikt geen vervuilende olieverf maar zijden draad.

 Tokio, een schone stad. Was het, tot Fukushima, 11 maart 2011 kwart voor drie 's middags. En dat in het land met een Hirosh­ima en Nagas­aki-trauma. Wie gelooft nog in autoriteiten, natuurlijk herstel en de 8 miljoen goden van de natuur?

 Mai Yamashita en Naoto Kobayashi werken in Berlijn, als velen. In een wereld die van rituelen aan elkaar hangt maken zij '1000 waves' de golven van de zee die genummerd aanrollen'. Eerder deden ze 'Candy', een bal snoep zo groot als een voet­bal, waaraan ze dagelijks likten, een half­jaar lang. Of jogden een onein­digheidsteken in gras tot daar een pad was uitgesleten. O rituelen!

 Morgen in de Avonden meer over Now Japan.

 In Apeldoorn verdween mijn wantrouwen in een middag bij wat veertig artiesten doen met vergankelijkheid.

 Movana Chen fabriceert tricot uit de papierdraden, ontstaan als je oude tijdschriften door shredder haalt. En breit er een 'Body Container' van voor Kuifje. Stond in Vogue. Huh?

 De Italiaan Andrea Mastrovito maakte een papieren versie van een archeologische vondst: een 6000 jaar oud graf in Mantova met twee geliefden, in elkaars armen begraven. De Deen Peter Callesen snijdt figuren uit en klapt ze rechtop rond zijn 'Transparent God'. Hij maakt trouwens ook vergankelijke sprookjes uit ijs en sneeuw. En de Engelse Claire Brewster laat vogels vliegen uit verknipte zeekaarten. Dan gaat het ijle papier hout en steen te boven.

 Ironisch is de recente uitvinding van het 'kranthout': hardgeperst papier dat je kunt zagen als een boomstam. Mooie doorsnee. Zo wordt papier - bij Vij5 en Mieke Meijer - weer hout, en vertimmerd tot het bankje waar ik op zit. Op het Eindhovens Dagblad. De cirkel is rond.

 Maandag in de Avonden meer.

 Papier, golfkarton, doosjes voor de Prodent-tubes, etiketten voor de jampotten van Flipje Tiel. Ik zag ze geboren worden in de fabriek waarvan mijn vriendje Evert Schut de erfgenaam was. Later was hij het die de Eerbeekse papier saneerde, vertelde zijn zus me eens.

 Voor papier heb je veel water nodig, dat de beek van de hoge Veluwe aanvoerde, en dat de fabrieken uitstroomde in de kleur van de dag. De beek, vol vellen, was 's ochtends als ik er­ langs naar school liep soms groen, soms rood of paars, afhankelijk van de verfstoffen.

 Ik weet dus hoe papier gemaakt wordt, hoe het aanvoelt, van balen oud papier tot pulp en cellulose, en dan uitgedroogd in brede banen langs eindeloze rollen, tot het warm en zacht knet­terend op brede rollen werd afgevoerd.

En nu dan Paper Art. Werk van mensen die snappen hoezeer ons bestaan verweven is met het vastpakken, openslaan, dichtvouwen, bladeren. En het ruiken van bedrukt papier.

 ps. Opeens zie ik massa's dorpskinderen uitlopen naar de spoorweg, waar een goederenwagon was opengegaan, waaruit duizenden etiketten van Flipje Tiel over het talud woeien, met onderop de merkjes met 'punten' die recht gaven op Flipje-strips. 

 De Hortus Conclusus heeft altijd twee kanten, hij biedt bescherming aan jonkvrouwen of houdt ze juist gevangen. De besloten hof zegt: hoofse liefde. Maar in de bijbel gaat het om de maagdelijkheid van Maria. Het is daar, in de besloten tuin, waar de opgejaagde Eenhoorn zich in haar schoot legt.

 Benieuwd naar de miniaturen in de middeleeuwse handschriften die in Uden te zien zijn. Maar ook naar wat eigentijdse kunstenaars als PJ Roggeband & Hans van Lunte­ren, Persijn Broersen & Margit Lukács en anderen met het oeridee doen.

 Van het paradijs naar het Vondelpark. Van de tuin van Bassani's Finzi-Contini naar de ommuurde moestuin van het Huis te Eerbeek waar ik mijn naam in sterrenkers zaaide op een eigen lapje grond.

 Voor mij van groot belang omdat ik al een paar jaar werk met twee puntjes. Een korter ritme. Andringa vond een televisie­‑in­terview met Louis‑F­erdinand Céline (1961). Nauwelijks zichtbaar maar veelzeggend: 'Céline krijgt het woord, en de taal kolkt over je heen, zijn wat nasale Parijse accent (l'accent parigot uit de oude films met Jean Gabin of Arletty, dat je nu eigen­lijk alleen aan de toog van Parijse buurtkroegen nog wel eens opvangt), de half ingeslikte woorden, de hakkelende woor­denstroom die de kenmerkende drie puntjes uit zijn boeken opeens hoorbaar maakt en daarmee - voor mij althans - die boeken een stuk leesbaarder, levender.'

 Andringa ontdekt dat Céline praat zoals hij schrijft: 'Een innerlijke ritmische taal, ononderbroken, 630 blad­zijden lang! Ga je gang! Probeer het maar!' Over de drie puntjes zegt hij dat ze 'eigenlijk haaks op de tekst staan' als de dwarsliggers van metrorails: 'Anders blijven ze niet op hun plek, m'n rails! ik heb dwarsliggers nodig!'

 Andringa heeft gelijk. Ken je zo'n stem dan lees-hoor je 'ma petite musique' nog veel beter.

 In 1946, op zijn vijfde al, plakte hij met Gluton, lijm op waterbasis. De kleverigheid trok hem. Nu zitten de Stanleymesjes waarmee hij snijdt onder een dikke korst aangekoekte Bison houtlijm. Dun papier altijd aan twee kanten plakken, dan blijft het strak.
Een manier van leven: oprapen, knippen, plakken. Aangekoekte affiches die moeten worden losgeweekt in het bad van een Parijse hotelkamer. Niet om ze te redden. Er gaat iets ontstaan. 
Het verleden wordt versneden tot bergen papiertjes en opgeborgen in weckflessen. Dan komt het uitstorten en sorteren, in enveloppen.
Nog weet Arthur Slenk niet waar het heen gaat. Dan ontstaat er iets, uit vlekken, patronen, motieven, herhaling.
Let wel, na het lijmen blijven aandrukken met de nagel.
Tot hij pijn krijgt in altijd diezelfde nagel.
 

 De oude krant trok me van jongsaf. Allereerst als verpakkingsmateriaal. Net als Gerard Reve die het liefst makreel at, uit een oude krant.
Pas in de jaren '60 werd de oude krant een symbool van overbodige zinloosheid. 'Who wants yesterday's papers, who wants yesterday's girl,' zong Mick Jagger, een hoogmoedige jongeman in een nieuwe tijd.    
Maar nog steeds kijk ik naar de raadselachtige putjes in de rand van de krant, en naar de kleurstippen onderaan.
Papier is als water, het ziet er soms opeens uit als heel iets anders.
 

 De oude krant werd de kunst binnengebracht door de kubisten, kort na 1900 maakten Picasso en Braque collages met krantensnippers, later de Dadaisten en Schwitters.
Waarom eigenlijk?
Ik vermoed dat het raadsel van de krant ze aantrok. Het heilige avondblad van je vader. En dan, hoe een krant een dag later al z'n waarde verliest, en een oude krant wordt, niets erger dan dat. In die tijd veegde je je gat ermee af. 
Als kind kun je niet begrijpen hoe zoiets waardevols - beslissend, van levensbelang - na een dag opeens waardeloos kan zijn. 
Hans Jürgen Simon laat zien hoe de oude krant, als puur voorwerp een nieuw leven kan beginnen. Zijn stapels en bundels krantenpapier worden gerimpelde aardlagen, geplooide korsten. Hier en daar is nog het restant van een woord of zin te lezen, meer niet.

 Oud papier is ook de voornaamste grondstof voor nieuw papier.
Oud papier is mooi.
Dat wist Bohumil Hrabal, die jarenlang in een kelder in Praag door de communisten werd tewerkgesteld om onwelgevallige boeken en tijdschriften te vernietigen. Lees zijn 'Al te luide eenzaamheid'.
Hij laat zijn hoofdfiguur eindigen in een samengeperste baal oud papier. 

 Morgen, in de Weekendeditie van de Avonden meer.