Ze moest en zou bestaan, half dier en half vrouw zijn, dat leert je de ten­toonstelling in Teylers en de doorwrochte catalogus. Wat vingen vissers door de eeuwen in hun netten, wat ontstapte ze telkens weer? Lang op zee zijn vertroebelt de zinnen.

 Werd Venus niet uit het schuim van de zee geboren?

 Telkens werd ze gezien en ontzwom weer. Vaak met twee staar­ten, wat seks waarschijnlijker maakt. Al komen twees­taartige vissen niet v­oor. Ongrijpbaar blijft ze, demonisch mooi en levensgevaarlijk. Want ze neemt je onherroepelijk mee, de diepte in. Moet je het als vissersman maar niet wagen de on­berekenbare zee op te gaan. Vreemd genoeg vraagt niemand in de geschiedenis zich af wat er in de verleidster omgaat. Hans Christian Andersen was de eerste die haar tragiek zag.

 Maandag in de Avonden meer. 

 De Hortus Conclusus heeft altijd twee kanten, hij biedt bescherming aan jonkvrouwen of houdt ze juist gevangen. De besloten hof zegt: hoofse liefde. Maar in de bijbel gaat het om de maagdelijkheid van Maria. Het is daar, in de besloten tuin, waar de opgejaagde Eenhoorn zich in haar schoot legt.

 Benieuwd naar de miniaturen in de middeleeuwse handschriften die in Uden te zien zijn. Maar ook naar wat eigentijdse kunstenaars als PJ Roggeband & Hans van Lunte­ren, Persijn Broersen & Margit Lukács en anderen met het oeridee doen.

 Van het paradijs naar het Vondelpark. Van de tuin van Bassani's Finzi-Contini naar de ommuurde moestuin van het Huis te Eerbeek waar ik mijn naam in sterrenkers zaaide op een eigen lapje grond.

 Het idee van de omsloten tuin is zo oud als de mensheid, in de  Middeleeuwen stond ie voor de maagdelijkheid van Maria en kon je haar daar nog wel eens met een Eenhoorn aantreffen. In dit tuintje geen Eenhoorn. Wel het idee van  de goddelijkheid van de natuur, en ook de mens. Die gelijk opgaat met de aanleg van abdijtuinen, drang naar intros­pectie en 'kos­mische' gerichtheid op het landschap.

 Grappig genoeg heeft dat met soberheid of ascese niks van doen. Van Eycks nieuwe stijl is uitbundig in stofuitdrukking, volume en lichtval op kleding, edelmetaal. Hij schilderde goud en diamanten in vernuftige, doorschijnende lagen, waarbij olie als bindmiddel werd gebruikt. Een al bekende techniek. Hij is dus niet uitvinder van de olieverf.

 Vanavond na tienen in de Avonden meer.

 Bovendien ligt de Eenhoorn in een omsloten tuin, sinds de middeleeuwen een symbool van - ja wat, wie?
De maagd Maria bijvoorbeeld. In de late Middeleeuwse en Renaissance. Het Hooglied 4:12: "Mijn zuster, o bruid! gij zijt een besloten hof, een besloten wel, een verzegelde fontein."
Maar omsloten tuinen zijn van alle tijden. Ik denk meteen aan die in Bassani's verhaal over het huis van de familie Finzi-Contini. Klim op de muur en spreek het meisje aan. 
 

 Maar nu de laatste Eenhoorn in de serie die te zien is in kasteel Bergh. De gevangene. Wie is hier zo aantrekkelijk getemd en van de buitenwereld afgeschermd?
Willem Gerritsen haalt een 13de eeuws verhaal aan, het 'Liefdesbestiarium' van Richart de Fournival. Daarin vergelijkt een man zich met de Eenhoorn, die, aangetrokken door de bedwelmende geur van een vrouw, zich in haar schoot legt en in slaap valt.
Deze de ketenen zijn dan z'n belofte van huwelijkse trouw.
De gevangen Eenhoorn als echtgenoot? 
Met de wonden van Christus?
En, waar is de vrouw gebleven? We zien haar niet meer.
 

 Zag de tentoonstelling over het wonderdier in het kasteel Huis Bergh. De ontembare eenhoorn laat zich alleen vangen met hulp van een maagd. Als hij haar ziet legt hij zijn kop in haar schoot en valt in slaap, waarna hij wordt gedood. Men zag er de menswording van Christus in, in de schoot van de maagd Maria.
In Bergh zie je het verhaal in kopieën van een Brusselse tapijtenserie - vijf meter hoog, zesentwintig meter lang - uit 1500. Tijdens de Franse revolutie verdwenen ze, en pas rond 1850 werden ze teruggevonden bij een boer die ze gebruikte om zijn aardappelen tegen vorst te beschermen.
 

 Dit heb ik uit 'Het spoor van de eenhoorn, de geschiedenis van een dier dat niet bestaat' van Willem Gerritsen en leer dat er zeker drie varianten bestaan van het verhaal over het fabeldier en de jonkvrouw. Ze kan de kuisheid zelve zijn, zelfs Maria, maar ook is ze soms een 'wilde vrouw', een 'koningin der dieren' afkomstig uit de wouden waar ze samenleefde met de wilde beesten. 
Het verhaal van de bosmensen, de 'wilde lude' is oud, ze zijn vertrouwd met wilde dieren, leefden losbandig. Zo is de jonkvrouw eerder een zuster van Maria Magdalena. Volgens het verhaal de vriendin van Christus. De hoer die dertig jaar als boete voor haar zondig leven in een grot in de Provence leefde en daar geheel behaard raakte.

 En zo kom je uit bij wat spreekt uit de afbeeldingen: seks, met Christus. Geen wonder dat de Eenhoorn bij de contrareformatie uit de kerk gebannen werd.
 

 In de vroege 15de eeuw ontstond op Thüringse schilderijen een combinatie van deze heidense mythe met de verkondiging aan Maria. De aartsengel Gabriel jaagt met zijn honden de Eenhoorn in de schoot van de maagd. En kijk, ze liefkoost hem onder zijn kin. Volgens Jacob van Maerlant (1225-1300) en anderen was de Eenhoorn een zinnebeeld van de Zoon Gods. In de schoot van de maagd komt hij tot rust en wordt gevangen door de jagers. Maar dat zijn bij Van Maerlant weer de joden. Een rommelige geschiedenis.

 'Je wrijft in je ogen en de jonkvrouw wordt de moeder Gods.' Natuurlijk werd er gefronst. Wat was die hoorn anders dan een nooit ophoudende erectie? Sliep Christus met zijn moeder om zo zichzelf te verwekken? Om de spotters van de Reformatie geen voedsel meer te geven verbood het Concilie van Trente (1545-1563) de Eenhoorn als symbool voor de menswording van Christus te gebruiken.Luther slachtte de Eenhoorn.