Heeft ze werkelijk bestaan? Als ze niet bestaan heeft zou ze moeten zijn uitgevonden. Zoniet door de kerkvaders die de bijbel redigeerden dan toch wel door de schilders die in hun opdracht het verhaal in beeld brachten.

 Weinig verhalen kunnen zonder 'het meisje'. En ze is er, ze was bij de kruising en zag de opgestane Chris­tus als eerste. Zij mag het goede nieuws aan de apostelen vertellen. Daarmee is zij de 'apostel der apostelen'. Waarom juist zij?

 In de apocriefe evangeliën zijn ze zelfs geliefden. Maar omdat religie en erotiek nu eenmaal strikt gescheiden moeten blijven is het Bijbelse optreden van het meisje uit Mandala in de geschriften omgeven met raad­selen. Eeuwenlang gold ze als de zondige en daarna boetvaar­dige vrouw, de hoer. Maar sinds 1969 is dat geschrapt uit de heili­genkalender. En het houdt nooit op. In de Da Vinci Code van Dan Brown is ze er weer.

 Maria Magdalena is literatuur.

 Omdat Pieter Pourbus de maagd Maria ter sprake bracht kwam het beeld van de twee belangrijkste vrouwen onder het kruis me voor ogen. De bedroefde moeder, die - toppunt van smart - later zelfs haar dode zoon als een kind op schoot draagt - in de pietà. Wat Michelangelo ook z'n best deed, je denkt toch, hoe kan zo'n oude vrouw een volwassen man torsen. De scene komt ook niet in de bijbel voor.

 Magdalena is de 'girl' in het nieuwe testament. De laatste die de verlosser in leven ziet, de man die haar als enige vrouw tot zijn laatste apostel maakte.

 De Magdalena figuur is, zo lees ik bij de Vlaamse Barbara Baert samengesteld uit vier bijbelpersonages, geleidelijk aan tussen de vijfde en de zevende eeuw. 

 Waaronder de vrouw in Johannes die het lege graf ontdekt en dan de tuinman ontmoet die zegt 'raak mij niet aan', woorden waaruit - onder meer - de discriminatie van vrouwen in de kerk voortkwam. Ze is ook de zuster van Martha die de Messias zijn voeten wast en met haar lange haren droogt. Kan het sensueler? Ze was ook een hoer, mocht ze daarom Christus niet aanraken? Zo doet ze boete als heremiet in de woestijn.

 In Maria Magdalena is veel vrouwelijks bijeengebracht. Alleen het moederschap blijft bij moeder Maria.

 De mooiste scenes blijven voor mij die waarin ze onder het kruis knielt, en vaak de doornagelde voeten omarmt. Inniger liefdesscene ken ik niet.

 Vanmiddag negeerde ik het al te bekende overzicht van de contra-reformatie en de aantocht van de moderne tijd en de ronkende annonces van curator Katharina van Cauteren. Van god naar mens, zeker, graag. En koos voor het detail.

 Om precies te zijn de scenes met Maria Magdalena, die geknield het kruis omvat waar haar geliefde aan hangt. Het meest dramatische moment uit het verhaal. Maar ook het eerstvolgende tafereel, de kruisafname.

 In de loop van de eeuwen zie je niet alleen haar rol groeien - van afwezigheid naar een bescheiden terzijde tot stralend middelpunt - ook zie je haar intimiteit met de gekruisigde, de dode, almaar groeien. Waar ze hem eerst nog maar nauwelijks durft aanraken.

 Natuurlijk is de aanloop met de voetwassing van Christus en de zalfpot al welsprekend, maar de omhelzing van kruis en gekruisigde, in allerlei varianten, laat zien hoe schilders en publiek Gods zoon wilden zien: naakt, stervend of dood en omhelsd door het mooie meisje in de duurst denkbare kleren, een prinses in goudbrokaat. De aanraking keert terug in de slotscène met het 'noli me tangere' als hij weer is opgestaan. Ik vertaal maar met 'raak me niet meer aan'. 

 Het is alles menselijk lichaam. Zo kom je zonder veel omhaal van de Middeleeuwen naar de Renaissance.

 Er is in Twenthe een heel mooie Antwerpse van Rubens en Jan Brueghel  waar Magdalena in het vrije veld naast haar dode geliefde ligt. Ze heeft haar lange haren losgemaakt, met beide handen gaat ze er doorheen. En bedekt de dode met haar haren als een doodssluier.

 En daar is de overspelige vrouw die in het oud-testamentisch Jodendom gestenigd moest worden. Net als nu weer in de nieuwe fundamentalistische staat ISIS. Wie zonder zonden is werpe de eerste steen schrijft Christus in het zand. 

 Als het boek de Bijbel werkelijk Gods woord is dan is mensen­werk als schilderkunst ook wel heel gewaagd. Wil de auteur, God dus, bijvoorbeeld wel zoveel mooie meisjes in zijn werk?

 Nu ja, als elke auteur wil hij gelezen worden. En dus, plaat­jes: bijvoorbeeld van Susanna in het bad of de Hoer van Baby­lon. Seks en geweld, met Gods zegen. Van de zedige echtgen­ote Maria tot de zondige Maria Magdalena en een hele harem aan heiligen. En dan, er moeten koppen rollen, liefst afgehakt door vrouwen. Die van Holofernes, die van Johannes de Doper. De bijbel heeft vanouds een vrouwelijk lezerspubliek, daar heeft deze auteur goed aan gedacht.

 Waar gaat het om in zijn boek? Allereerst om het Beloofde Land, dat toen nog Kanaän heette, door God in een onbewaakt moment toe­gezegd aan Mozes, waarbij Hij vlotjes beloofde de bewoners te zullen uitroeien. Helaas, eenmaal daar aan gekom­en bleek hij zich niet aan die belofte te hebben gehouden. Wat nu? Ten oorlog. Te beginnen met Jericho, dat toen ook al op de Westbank lag.

 Een oorlog die duurt tot op de dag van vandaag. Beloofd is beloofd.  

 Onuitroeibaar is het idee van de nobele wilde. Peetvader Jean‑Jacques Rousseau zag in het onbedorvene, ongepolijste al wat wij missen. Francois Truffaut had in zijn 'Enfant sauvage' als leraar eindeloos geduld met een onder de dieren opgegroeide versie van Kaspar Hauser. 

 Naar aanleiding van de Maand van de Wildeman en de tentoonstelling in het Nijmeegs Natuurmuseum 'Wildernis aan de Waal' bracht Dorien Tamis op Facebook een schat aan Middeleeuwse Wildemanspren­ten. Geheel behaarde wilde vrouwen trouwens ook. Ze diepte de gruwelijke geschiedenis op die zich afspeelde aan het hof van de Franse koning Karel VI, waar bij feesten je verkleden als wilde gebruik was onder de adel. Op 28 januari 1393 had men zich daar met hars en ruw vlas beplakt. Toortsen verboden, want hars is o zo brandbaar.. Maar desondanks. Alleen Karel overleefde het, onder de rokken van zijn verstandige tante.

 Eens was de Wildeman ernst. De Green Knight uit de King Arthur-verhalen ‑ hij is groen, de kleur van buiten, van de natuur, van seks ‑ is een strenge beoordelaar, die zelfs zijn vrouw opdraagt de jonge Sir Gawayn te verleiden. Is Gawayn werkelijk een ridder? Kan hij het wilde kwaad aan?

 Nog bestaan er Wildemansfeesten, zoals de foto uit Dendermonde bij Doriens verhaal laat zien.

  In Rome werden de klassieken herontdekt, het lichaam bestudeerd en waren opeens de eeuwig rondneukende Jupiter en Venus de idealen. Het ventje Amor kwam in de plaats van het Christuskind. Als Hollandse of Vlaamse schilder moest je daarheen.

  Ik ben in Leuven en zie de grote tentoonstelling van Michiel Coxcie (1499-1592), brugfiguur tussen de Vlaamse primitieven en de nieuwe tijd, die tien jaar in Rome werkte. Dat valt niet altijd mee. Ogen en handen worden tot vervelens ten hemel geheven. Theatrale, pathetische overdrijving heeft de overtuigende buurjongens en buurmeisjes van weleer verdreven.

 Grappig is wel wat Coxcie – later hofschilder van de Habsburgers – maakte van Plato’s grot. Hij bestudeerde de klassieken en wist dat wij slechts schaduwen van de ware wereld te zien krijgen, Maar hij wist ook dat Plato een klein gaatje in de grot openliet, dat wordt aangezen door de middelste figuur met het duidelijk te kleine hoofd. Een grapje? De schilder is er ook nog.

 De Hortus Conclusus heeft altijd twee kanten, hij biedt bescherming aan jonkvrouwen of houdt ze juist gevangen. De besloten hof zegt: hoofse liefde. Maar in de bijbel gaat het om de maagdelijkheid van Maria. Het is daar, in de besloten tuin, waar de opgejaagde Eenhoorn zich in haar schoot legt.

 Benieuwd naar de miniaturen in de middeleeuwse handschriften die in Uden te zien zijn. Maar ook naar wat eigentijdse kunstenaars als PJ Roggeband & Hans van Lunte­ren, Persijn Broersen & Margit Lukács en anderen met het oeridee doen.

 Van het paradijs naar het Vondelpark. Van de tuin van Bassani's Finzi-Contini naar de ommuurde moestuin van het Huis te Eerbeek waar ik mijn naam in sterrenkers zaaide op een eigen lapje grond.

  Het heidendom ging, het christendom kwam, het goud bleef. Dat kwam door het geheime verbond dat vrouwen onderhouden met goud. Op Isis en Venus volgden Maria Magdalena en de heiligen. In goud als vanouds, nu met de glans van het lijden. Denk je het hoofdschudden op de Olympus eens in. Ware godinnen koesteren die dubbel­heid. Moeder Maria laat maar wat graag de glans zien van haar voorspraak bij de allerhoogste. Zie haar schitteren als de hoer van Babylon. In het goud vinden hoer en madonna elkaar.

 Namaak werd steeds goedkoper. Het goud viel in handen van de pop-artiesten van de jaren '60. Gilbert and George traden op als living sculptures met goudgeschilderde gezichten in het Stede­lijk (1969) en Jeff Koons maakte een Michael Jackson met een faraogezicht, goed voor de kermis. Maar mijn 'ah' verstomt niet.

 In 1996 onder de vloer van de toren van de Doornse Maartenskerk resten van gekleurde beeldengroepen, 62 fragmenten die samen een pracht van een puzzel opleveren. Het lijden van Christus in combinatie met sibillen - helder­ziende vrouwen uit de oudheid die de gebeurtenissen uit het Nieuwe Testament voorzagen, altijd rijk gekleed - en profeten. Haksp­oren in de gezichten, want de kerk was ‘gezuiverd’. Een refor­matorische visitatiecommissie vond geen 'o­ntaeren ende mer andere superstitieuse dingen'.

 Hoe passen de brokken? De Judas­kus is goed bewaard, de verrader draagt een wit kleed met een verguld halsboord. Zijn haar bestaat uit ‘bruine, zeer brede, golvende lokken die in slakken­huisachtige spiralen eindigen’. Typisch 'Utrechts haar' heb ik geleerd, dat naar de mode van rond 1500 wijduit staat. Christus' verschijning aan Maria Magdalena is ook thuis te brengen, maar verder? De zoek­tocht tussen de stukken en brok­ken in de catalogus duurt voort. En sommige zul je nooit kunnen thuisbrengen zoals deze hand, die rust op een profiellijst. Wiens hand?

 Dat je bij het verlaten van de stad even de marmeren penis van het Hermesbeeld zou aanraken, zoals een voetballer voor de wedstrijd even in z'n broekje tast, het is verdwenen in het verborgene. Het Christendom heeft zoveel kwaad gedaan. Sinds Adam en Eva uit het Paradijs verjaagd werden schamen wij ons niet alleen voor onze naaktheid maar voor seks en al wat ermee van doen heeft. Het gaat om het lijden.  

 Op de Nijmeegse tentoonstelling is een godheid te zien met een reuzenpenis, die door vier boeren wordt voortgedragen. Een vruchtbaarheidsprocessie, zoals door Herodotus beschreven in 5de eeuw voor Chr.. Zeldzaam, alles werd vernield in de Christelijke tijd. Maar de godinnen bleken onuitroeibaar. Ze keerden terug in het bijbelverhaal: Maria Magdalena, Maria, de heiligen, in goud en rood als vanouds. Nu in dienst van het lijden. Denk je het hoofdschudden op de Olympus eens in.

 Als ze in het telefoonboek stonden meldde ik me bij de Grieks Mythologische Kerk, waar de Olympische goden nog in ere gehouden worden. Verveeld als altijd, wat is er saaier dan onsterfelijkheid? En jaloers op de mens, hun favoriete speeltje.