Het heidendom ging, het christendom kwam, het goud bleef. Dat kwam door het geheime verbond dat vrouwen onderhouden met goud. Op Isis en Venus volgden Maria Magdalena en de heiligen. In goud als vanouds, nu met de glans van het lijden. Denk je het hoofdschudden op de Olympus eens in. Ware godinnen koesteren die dubbel­heid. Moeder Maria laat maar wat graag de glans zien van haar voorspraak bij de allerhoogste. Zie haar schitteren als de hoer van Babylon. In het goud vinden hoer en madonna elkaar.

 Namaak werd steeds goedkoper. Het goud viel in handen van de pop-artiesten van de jaren '60. Gilbert and George traden op als living sculptures met goudgeschilderde gezichten in het Stede­lijk (1969) en Jeff Koons maakte een Michael Jackson met een faraogezicht, goed voor de kermis. Maar mijn 'ah' verstomt niet.

 In Poitiers zag ik eerst de mooiste Romaanse kerk van Frankrijk, de Notre-Dame-la-Grande, uit de 12de eeuw. Groot is ie niet, maar zo'n 17 meter hoog. Het front is betoverend, tussen de personages waken fabeldieren die het Kwaad op en afstand houden.Van binnen is - heel uitzonderlijk - de beschildering in gekleurde streepmotieven behouden.

 Het tapijt van Bayeux (ong. 1100), die precieze geborduurde geschiedschrijving, zag ik drie jaar terug. En nu, in Angers, de veel jongere, geweven uitbeelding van de Apocalyps van Johannes (in 1400 gebruikt bij het huwelijk van Lodewijk II van Anjou met Yolande van Aragon).In 76 doeken krijg je het bloedstollende verhaal te zien, scène voor scène. Heel de goddelijke openbaring aan het slot van het Nieuwe Testament.Of oneerbiedige: heel de fantastische profetie van de apostel over wat ons en de wereld volgens hem te wachten staat, zijn visioenen en hallucinaties. .

 De eindtijd!De Openbaring van Johannes hoort tot de grote klassieken van de literatuur, naast de Odyssee en de Metamorfosen. En was nog veel invloedrijker. Het gekke is, de woorden van Johannes krijgen – als je ze uitgebeeld zien in 1382 – bijna iets lieflijks.Het veelkoppige Beest wordt een huisdier, wat het natuurlijk altijd al was.De Grote Hoer een koket meisje. Het beeld kent nog geen gruwelen. Wat is het Kwaad toch aantrekkelijk.Wat moesten we zonder? En, het Goede, hoe dodelijk braaf. Jeroen Bosch en Luca Signorelli (in de Dom van Orvieto) moesten nog komen.