Isaac Israels was een wandelend schetsboek, klein, kwiek, kettingrokend. Een verslaggever van situa­ties op het strand, op straat, aan boord, waar ook. Foto's had hij er niet bij nodig als z'n vriend Breitner.

 Zijn theater is de straat. Al bezocht hij ook kleed­kamers, modeshows. De straat, het podium voor modinet­tes, diens­tboden, deftige dames,gekleed om gezien te worden. Elegantie komt bij Israels van beweg­ing, van rokken die om heupen vallen, van blouses met ruches om schouders en hals. En wat eraan vooraf­gaat: het passen van kleren in modehui­zen, de kledingin­dustrie. En dan? Hij is de meester van het wachten. Wachtende vrouwen, aangekleed, gekapt, op­gemaakt, maar waar­toe? De naar binnen gekeerde blik, het peinzen.

 Vriendinnen tekent hij, almaar weer. Zie ze fluisteren. En roken.

 Ik las over het Haagse gezin Israels - vader Jozef, moeder Aleida, dochter Mathilde en zoontje Isaac - dat ze rond 1890 vaak naar Parijs reisden. Om de reizen te bekor­ten namen ze een boek mee. Eén enkel exemplaar. De pagina­'s werden losgescheurd, onder het gezin verdeeld en bij toer­beurt gelezen, als ieder­een ze uit had gingen ze het ­raam uit.

 Een familie­gewoonte die Isaac (1865-1934) nog tot in 1900 vol­hield: 'Voor hij z'n villa in Scheveningen verlaat, scheurt hij er juist zoveel uit als hij onder de rit nodig denkt te hebben. Z'n hele bibliotheek is op deze manier de papiermand ingegaan.' Aldus een beschrijving van vriend Herman Heijer­mans.

 De schoonheid, al wat vrouwen vrouwen maakt, lag veilig opgeborgen aan gene zijde, de wijngrens, de filterkoffiegrens, alle terug te voeren op de Romeinse limes. Mijn ouders overschreden in 1952 de schoonheidsgrens, zoals Carel Willink het eerder deed op die onvergetelijke reis naar Parijs in september 1947, als verkenner voor zijn Wilma die zou nakomen: 'Je doet je zwarte pakje aan, bijvoorbeeld.'
Mijn vader bezocht de Folies Bergères, en zag de geheven benen van de danseressen. Mijn moeder 'gunde' het hem. Mee terug kwam het fotoboek 'Vrouwen van Parijs'.
 De geschiedenis van Kees van Dongen geeft in a nutshell het entree van de schoonheid in Nederland. Van Dongen overschreed de grenzen. Werd Parijser dan de Parijzenaars. Trouwde met modekoningin Jasmy Jacob, gaf er uitzinnige feesten.
Zijn eerste hier aangekochte werk was dan ook geen vrouwenportret maar een net geklede heer. Wie durfde vrijmoedig te praten over schuinsmarcheerders als Van Dongen, Jan Sluyters en Isaac Israels?  
 
 De schoonheid heeft het Noorden bereikt. Het Amsterdams spektakel dat alleen nog toeristen met stomheid slaat is dit: assertieve meisjes op torenhoge hakken in korte rokjes trappen bakfietsen vol kinderen voort.  
Zaterdag opent de Van Dongen-tentoonstelling in Boijmans.
 

 In de Tweede Wereldoorlog verdween hij. Scheveningen was vanaf 1942 ontvolkt 'Sperrgebiet' omdat de bezetters de geallieerde invasie hier vreesden. Allevier mijn grootouders hebben moeten verhuizen. Op 26 maart 1943 brak brand uit in de rotonde van de pier, daarna sloopten de Duitsers de resten.
 

 Hier wat de Scalarchives missen: de enige Nederlande Pier begin jaren dertig, mijn moeder, mijn tante Bé en hun nichtje Maddy (die in de oorlog het zwarte schaap van de familie werd omdat ze met Duitse officieren uitging). De matrozenpakjestijd..
 

 Een mooi schilderij, daar niet van, Israels schildert losser dan Lucian Freud.
Maar, een naaktwedstrijd, wie verzint zoiets? En dat bij een instelling als het Rijksmuseum. Verdrietig. Zoals die hele 'glossy' verdrietig maakt. Je hoort de makers denken 'betrek de mensen bij kunst, in godsnaam, hoe? dondert niet.'   

ps. En ja, is het nu lezen wat ze doet? Of staart ze over het boek heen opzij. Ze moest natuurlijk lang blijven liggen. Hoewel Israels snel werkte. Misschien was het boek maar een loos attribuut.  

 Meegestuurd wordt het boekje 'Brakman's route'. Willem kwam vaak in het Rijksmuseum Twenthe en had z'n vaste favorieten in de collectie, die hier nu zijn afgebeeld met zijn commentaar. De magistrale Isaac Israels 'Voor het feest' is erbij. Een mooie vrouw inspecteert zichzelf voor ze uitgaat. Willem schrijft: 'Het meisje keurt haar verschijning als was zij het niet zelf die daar stond. In haar is weinig warmte, wel scherpte van blik maar zonder toegevendheid.' En zo door. 'Zij doet een stap naar voren, een lichte torsie in de heupen, nog even een beademen van de spiegel en dan zegt ze, een en al handen, lippen, hals, tule:'Maak mij tot wat ik ben...'. Maar Willem weet 'zij behoort tot het type vrouwen die mij niet mogen...'.

 En verderop kom ik Breitners 'Het kimonomeisje' (Geesje Kwak) tegen. En zie, waarachtig, een afhangende hand. Willem: 'Ik ben een handenfetisjist en hier is dan de lang gezochte, niet te overtreffen hand, daarbij ook nog op de juiste manier uitgespeeld, namelijk terloops.' Dit boekje is voor 7,50 te bestellen bij Rijksmuseum Twenthe. Adres: Lasondersingel 129, 7514 BP, Enschedeinfo@rijksmuseumthwenthe.nl

 Die sensatie beleefde ik in de Haarlemse Hallen bij 'Israels aan zee'.Hoe kan één schilderij honderd jaar fotografie overbodig maken? Ik loop al heel lang met die vraag. Het begon ermee dat beeldend kunstenaars schilderen naar de natuur overbodig verklaarden want 'er waren nu immers foto's'. Wat een vergissing.Wat Isaac Israels (1865-1934) honderd jaar geleden in Scheveningen in Viareggio of Katwijk maakte geeft het antwoord. Het zijn geen momentopnamen, zijn beelden geven het strand van alle tijden.

 Er is ook een nieuwe foto teruggevonden van hoe hij daar stond te werken aan Scheveningse strandezeltjes met meisjes erop. Een klein heertje, in 't pak, met een hoed op. Israels: 'Hoe is 't mogelijk dat iemand buiten de zee kan, dat begrijp ik niet.' Altijd meisjes. Wie, wanneer, waar, hoe? Lees het in de prachtige catalogus van Antoon Erftemeijer.Altijd verliefd. Onder meer op de actrice Jacqueline Sandberg die beloofde voor 'Ietje' te poseren in een witte jurk, want dat vond hij het mooist, aan het strand. Ze beschrijft ook hoe dat toeging.