Je vingertoppen en andere zintuigen komen tot leven bij het zien van hun werk, hoe verschillend het ook is. Ina's tomaten in het doorschijnende plastic zakje, Kirkhams sky bankje. Mijn gedachten slaan op hol. En Pallasmaa vertelt me dat alle zintuigen met elkaar verbonden zijn. Wie iets ziet voelt ook iets. Zien doet voelen. En omgekeerd.

 Legt iemand een hand op je arm, dan voel je niet alleen het huidoppervlak, er is tegelijk ook een 'binnengevoel' dat ook wel 'onderhuids' wordt genoemd.

 Raadselachtige werelden die Kirkham en Van Zyl - in hun samenhang - in beweging brengen.

 De huid is de grens tussen beide, dat is ook waar de grootste gevoeligheid huist. Het kriebelt er, het tocht er en vooral de aanraking tussen mensen werkt er.. Er zijn mensen die goed kunnen aanraken, ook die er niets van maken. Met averechts effect. Al gaat het maar om het geven van een hand.

 Vreemd te bedenken dat de schilderkunst - buiten de strikte esthetica - berust op het suggereren van aanraking.

 Echt opgewonden word ik van in het zonlicht reflecterende nekhaartjes. Rillingen.

 'Een ontmoeting tussen licht en huid', zegt Gerhard Hofland over het werk van Ina en Michael. Want voor beide schilders is de huid de fijne scheidslijn tussen binnen en buiten. Kwetsbaar, gehavend, waarin soms het licht weerkaatst.

 De levens van de figuren in het werk van Van Zyl en Kirkham voltrekken zich vooral onder de huid, zegt de toelichting. 

 Wat die daarvan laat zien komt in de buurt van de mensenhuid, die ook een enorme spanning kan opwekken.

 En de behoefte in een besloten intimiteit door te dringen.

 Alsof je het raadsel van de appel zou kunnen doorgronden door hem te schillen. Alsof je de gedachten van Kirkhams figuren zou kunnen raden door ze nabij te komen. Hun boodschap blijft 'weg jij, waar bemoei je je mee'.

 En juist dat maakt dat je altijd - zoals bij ieder goed schilderij - weer naar ze terugkeert om je vinger op het raad­sel te leggen. Dat zich glimlachend aan je nieuwsgierigheid onttrekt.

 Hoe zou ik het weten? Door hier in dit zaaltje goed uit mijn ogen te kijken? Het vrouwelijk lichaam is alomtegenwoordig, dat van anderen en dat van de schilderessen zelf.

 Mij viel het meest op dat het willen behagen - van jezelf zo goed als van anderen - niet verdwijnt, maar anders wordt. Als vrouwen vrouwen willen behagen ontstaat vaak een spel van vriendinnen. Waarbij mannen overbodig lijken. On­tstaat er een koketterie die mij buitensluit? Of?

 Erotiek is er in overvloed. Vaak indirect. Zoals de exotische vruchten in het werk van Lisa Juskavage waar zwangerschap de rijpheid van een vrucht wordt en het lichaam eetbaar.

 Ina van Zyl schildert soms tastbare lichamen, glanzend en vol sap, en hier gezichten met kleine huidschilfers. Maar ook andere vrouwelijkheid komt naar voren zoals in de matriarchale Boeroevrouw - een witte Surinaamse - van Iris Kensmil. Voor een man een ex­positie vol raadselen. Meedoen mag niet, maar kijken is toege­staan.  

 Bij de Amsterdamse Galerie Onrust zag ik vanmiddag de nieuwste stappen van de Zuid-Afrikaanse op het doek. Zoals zij schildert niem­and. Haar eigen gezicht meermalen er tussen. Het kijkt je vol reserve aan. Veel duisternis ditmaal, nachtlandschappen, maan­licht. Weg is even de knalharde Zuid-Afrikaanse zon.

 Zoniet de seksuele geladenheid, weer, steeds. Ver van de krampachtig overwon­nen gene die Hol­land nog steeds teistert. In Van Zyls 'schaamstukken' van een paar jaar terug was die alom aanwezig. In tenen, het binnenste van een walnoot, vagina's, een eeltige hiel, een eikel in erectie, bleken broer en zus van fruit en bloemen.

 Het is maar hoe je ze schildert. De kijker tegemoet glanzend, verlokkend, tot en met de bergbeek die zich tussen vleselijke rotsen omlaagstort. Wat zich bij Ina van Zyl verheft doet dat om aanraking te zoeken. In een altoos vleselijk landsch­ap. De anjer, de paddestoel, alles wordt vlees. Van mug tot gebergte. A Landsc­ape roept droomgewijs de landschappen van Zuid-Afri­ka op.

 't Is waar, in film en literatuur houdt 't niet over. Daar kom je al snel bij pulp terecht. Maar in de pornoviewing die ik opnam - dinsdag te horen - met Arnon Grunberg en pornoregisseuse Jennifer Lyon Bell gloort hoop. Wel of geen tattoos - Arnon haat ze. De kwaliteit van het hijgen - fake of echt?

 Maar vooral de witte sokken die een porno-amateur draagt - hij houdt tegelijkertijd de camera vast - blijken doorslaggevend voor opwinding of afknapper. Kortom, porno draait bij Arnon en Jennifer om het verhaal. Arnon neemt zich ter plaatse voor een pornoverhaal te schrijven. Het zou 'de witte sokken' kunnen heten.

 Seks, iedereen liegt, en achter leugens schuilen verhalen.

 Het was Rudy Kousbroek die al dertig jaar geleden pleitte voor intelligente pornofilms. Jennifer Lyon Bell ziet licht aan de horizon op sommige kleinschalige filmfestivals. En ik denk aan de schatkamer van de beeldende kunst. Als het werk van surrealisten als Moesman en Melle, of in deze tijd Michael Kirkham of Ina van Zyl nu eens in verhalende films vertaald kon worden? Iets om eens voor te leggen aan Alex van Warmerdam.

 Maar zij is het type kunstenaar dat maar één antwoord heeft: kijk maar. Zoals de dichter die ik op mijn vraag naar z'n bedoeling met een gedicht zei 'lees maar, het staat er toch'. Geen ontkomen aan, als een schilderij of een gedicht goed is, is elke toelichting een verzwakking. Ina van Zyl geeft liefst antwoorden op praktische vragen, over verfdikte.

 Ze kwam hier vanuit Zuid-Afrika in 1995 en in 1998 was Wim Brands de eerste die haar interviewde en na een tijdje vroeg of ze alsjeblieft niet alléén maar met ja en nee wilde antwoorden. Dat is veranderd. Wat niet veranderd is zijn haar denkpauzes. Denkpauzes waarin je een heel scala aan mogelijke antwoorden voorbij hoort gaan.

 Wie zo intens détails schildert van - toch vooral - het menselijk lichaam dwingt de toeschouwer steeds weer te bedenken wie toch de eigenares zou kunnen zijn van de genagellakte teen, de rookster van de filtersigaret. In het midden van elk kunstwerk bevindt zich een raadsel.

 Vrijdagavond is het gesprek te horen in de Avonden.

 Ze tonen zich aan de wereld. Door de eigenares in haast nog wat gefatsoeneerd. Misschien heeft een pedicure zich er hoofdschuddend over gebogen en iets gezegd over het lopen op hakken. Vaak wijzen de tenen elk een andere kant uit. Maar toch: gloss en goud. En, het werkt. Dat is geen toeval ook. De zenuwuiteinden van de tenen, leerde ik lang geleden, liggen in de hersens vlak naast die van de geslachtsdelen, het andere grote onderwerp van Ina van Zyl.

Beide schildert ze. En altijd pars pro toto, zodat de kijker zich steeds weer moet afvragen wat de enkele voet zegt over de vrouw erboven, en wat een geslacht afzonderlijk over de bijbehorende man of vrouw. Waar bij komt dat zo'n mond - met ijsje - of lul of kut in verf een eigen leven gaat leiden.

Alsof er juist iets verborgen wordt, door het de de toeschouwer zo overplastisch onder de neus te duwen. Dat is het raadsel van de kunst van Ina van Zyl, die maakt dat ik er steeds weer naar moet kijken. Blijft de schaamte.

 Nu ik volgende week bij haar op radiobezoek mag moet ik al­lereerst bij mezelf te rade gaan. Wat trekt me zo hevig aan? Allereerst de onderwerpkeus. Wie specialiseert zich in vrouwe­ntenen? Ik ken geen ander. In haar tenen-oeuvre heb je alle soor­ten, van jubeltenen - van onderaf gezien - tot misvormin­gen toe. Maar altijd zijn het kokette tenen, nagels gelakt, gevijld, beetje haaks geknipt. Niet heel jonge tenen met een vermoeide glamour. Die niet terugdeinzen voor goedkope maar sexy schoentjes, op het ordinaire af. De huid verraadt zon­nebank. En de gloss heerst. Versleten gloss. Ik krijg enorme zin ze aan te raken, wetend hoe gevoelig ze zijn. Vreemd toch, bij zo'n lichaamsuiteinde dat zoveel te verduren krijgt.

 De teen voorbij de teen. En dan de manier waarop Ina van Zyl ze in verf neerzet. En haar voorstellingen afsnijdt. Later meer.

 Ze wil een bosje bloemen kopen in het centrum van Amster­dam. Maar wat Skaamroos is weet men daar niet. Ina van Zyl, die er vandaan komt legde eerder uit hoe belangrijk schaamte - anders dan in het onbeschaamde Nederland - in Zuid-Afrika is. Schaamte, 'de onderste laag' van wat ze maakt, diep weggestopt.

 In Nederland moet je alles zeggen, geen blad voor de mond nemen. Als je dat niet doet wordt het opgevat als een teken van zwakte, zegt ze. Schaamte heeft alles met beschaving te maken. En dat zegt de vrouw die in detail net zo goed een berliner bol als de labia minora kan schilderen. En tenen, veel tenen.

 Tenslotte ontdekte ik dat de skaamroos ook bekend staat als suikerbos. Inderdaad, die uit het liedje Suikerbos ek wil jou hê.. En nu begrijp ik nog minder.. Ga het zien. Ver van het nieuwe Stedelijk, op het NDSM-ter­rein, morgen nog de hele dag.