Je vingertoppen en andere zintuigen komen tot leven bij het zien van hun werk, hoe verschillend het ook is. Ina's tomaten in het doorschijnende plastic zakje, Kirkhams sky bankje. Mijn gedachten slaan op hol. En Pallasmaa vertelt me dat alle zintuigen met elkaar verbonden zijn. Wie iets ziet voelt ook iets. Zien doet voelen. En omgekeerd.

 Legt iemand een hand op je arm, dan voel je niet alleen het huidoppervlak, er is tegelijk ook een 'binnengevoel' dat ook wel 'onderhuids' wordt genoemd.

 Raadselachtige werelden die Kirkham en Van Zyl - in hun samenhang - in beweging brengen.

 De huid is de grens tussen beide, dat is ook waar de grootste gevoeligheid huist. Het kriebelt er, het tocht er en vooral de aanraking tussen mensen werkt er.. Er zijn mensen die goed kunnen aanraken, ook die er niets van maken. Met averechts effect. Al gaat het maar om het geven van een hand.

 Vreemd te bedenken dat de schilderkunst - buiten de strikte esthetica - berust op het suggereren van aanraking.

 Echt opgewonden word ik van in het zonlicht reflecterende nekhaartjes. Rillingen.

 'Een ontmoeting tussen licht en huid', zegt Gerhard Hofland over het werk van Ina en Michael. Want voor beide schilders is de huid de fijne scheidslijn tussen binnen en buiten. Kwetsbaar, gehavend, waarin soms het licht weerkaatst.

 De levens van de figuren in het werk van Van Zyl en Kirkham voltrekken zich vooral onder de huid, zegt de toelichting. 

 Wat die daarvan laat zien komt in de buurt van de mensenhuid, die ook een enorme spanning kan opwekken.

 En de behoefte in een besloten intimiteit door te dringen.

 Alsof je het raadsel van de appel zou kunnen doorgronden door hem te schillen. Alsof je de gedachten van Kirkhams figuren zou kunnen raden door ze nabij te komen. Hun boodschap blijft 'weg jij, waar bemoei je je mee'.

 En juist dat maakt dat je altijd - zoals bij ieder goed schilderij - weer naar ze terugkeert om je vinger op het raad­sel te leggen. Dat zich glimlachend aan je nieuwsgierigheid onttrekt.

 Net haastig met de tram aangekomen dronk hij bier en ik zei dat ik hem een pionier vond. Een verkenner van uithoeken van de gewaarwording, in seks en materie. Hij haalde z'n schouders op.

 Kirkham is pornograaf genoemd of juist morali­st. Zijn antwo­ord luidde dat hij moralisme vervelend vindt en dat por­nografie al overal is, die hoeft je niet te schildere­n. 

 Als je met je neus op z'n doeken staat zie je dat het hem vooral om schilderen gaat. Stofuitdrukking die alles zegt, smerige plastics, goedkope kunsts­toffen, schunnig, tot de make‑up en haren van de figuren toe. Hij is een meester in glimmertjes op skai. Of huid, want zijn figuren maken deel uit van z'n interieurs. Figuren die, zei hij 'doen alsof ze mensen zijn'.

 Maar wel sensueel en tactiel. Kijken gaat bij Kirkham niet zonder tastzin. 'Kijken zonder aanraken is zinloos..'. 

 Wil hij choqueren? 'Ik probeer mezelf te choqueren. Ik ver­wacht het niet van iemand anders.'

 Hij kan zich niet voorstellen dat iemand zou masturberen bij zijn werk. Te pijnlijk. Te melancholiek. 

 Zo zit ze er bij. Ik noem haar Catatonia. Zie wat ze al heeft uitgetrokken voor ze op de kist plaatsnam. In haast, een spoor van kleren achterlatend. Op de kist ligt haar broekje, in het gras haar riem.

 Schaamhaar scheren, daar is ze voorbij. Naakt van lijf en ziel zit ze op het kerkhof. Naast het graf van wat een dode Duitse dichter moet zijn uit de romantische tijd: Kleinstueber (1778-1843). De naam staat twee keer op de grafsteen. De initialen E.G. er boven. Een niet bestaande naam, zover ik kan nagaan. Letterlijk 'man van een kleine kamer', ja, een graf is een kleine kamer.

 Catatonia is bezig haar T-shirt uit te trekken. Op de kist van? Ja wie? De jongen die in wanhoop over dit meisje de hand aan zichzelf sloeg? Ze zit er als de hond van His Masters Voice, die immers ook op een doodskist zit, naast de grammofoon, en de stem van zijn dode baas hoort. Hoor hem janken. Maar Catatonia geeft geen kik. Wat is ze voor een zielloos naakt. Ga voor het doek staan dan zie je dat er klontjes verf op haar borsten zitten.

 Naakt werkt bij Kirkham anders dan ooit tevoren. Als demasqué. Als afstand doen van niet alleen het mas­ker, maar van het gezicht. Van alles. Overgave. Aan godweet. Aan wat komen zal. Seks? Geweld? Allebei. Je weet het niet. En dat uitlokken door een gespeelde onverschilligheid? Is het wel een houding? Daar blijft de toeschouwer steken.

 Michael Kirkham heeft hem bij z'n kladden.

 Verder is van Kirkham een tekeningenserie The story of Black Glove te zien. Minstens zo gothic. Waarin Catatonia zich laat betasten door een zwarte handschoen, en ons daarbij laatdunkend aankijkt.

 Maar welk soort? Hun blikken kunnen net zo goed op absentie duiden als op een introverte extase, waar geen mens dan zij bij komt, al is er vaak een man die het bewerkstelligt.

 Wanneer bij Kirkham een man de hoofdrol speelt is pure masturbatie het onderwerp. Narcisme? Eerder verdwijnkunst, onthechting. Zelfbevrediging sluit vaak de kijker buiten. Maar bij KIrkham wordt het vanzelfsprekend.

 Ik weet hoe ik als kind langdurig in mijn oog wreef. Eerst werd het beeld donkerrood, a la Mark Rothko, daarna grijs en tenslotte kreeg het de kleur van het kiezelcement in de portiekwoningen aan de Vlierboomstraat. Soms verscheen een pauwenoog.

 Een niet-bestaan, het loslaten van het ik, het Boeddhistisch ideaal. Alleen, daar speelt seks geen rol. Het is maar zelden dat seks en religie bijeen komen in een ritueel. Waarom dat niet gebeurt is me een raadsel. Kirkham, de masturberende monnik, is een hoge uitzondering.  

 ps. in dit Rollenspiel uit 2013 is Arlecchino de man..

 't Is waar, in film en literatuur houdt 't niet over. Daar kom je al snel bij pulp terecht. Maar in de pornoviewing die ik opnam - dinsdag te horen - met Arnon Grunberg en pornoregisseuse Jennifer Lyon Bell gloort hoop. Wel of geen tattoos - Arnon haat ze. De kwaliteit van het hijgen - fake of echt?

 Maar vooral de witte sokken die een porno-amateur draagt - hij houdt tegelijkertijd de camera vast - blijken doorslaggevend voor opwinding of afknapper. Kortom, porno draait bij Arnon en Jennifer om het verhaal. Arnon neemt zich ter plaatse voor een pornoverhaal te schrijven. Het zou 'de witte sokken' kunnen heten.

 Seks, iedereen liegt, en achter leugens schuilen verhalen.

 Het was Rudy Kousbroek die al dertig jaar geleden pleitte voor intelligente pornofilms. Jennifer Lyon Bell ziet licht aan de horizon op sommige kleinschalige filmfestivals. En ik denk aan de schatkamer van de beeldende kunst. Als het werk van surrealisten als Moesman en Melle, of in deze tijd Michael Kirkham of Ina van Zyl nu eens in verhalende films vertaald kon worden? Iets om eens voor te leggen aan Alex van Warmerdam.

 Stofuitdruking is zijn fort. Maar welke stoffen drukt hij nu eigenlijk uit? Menselijke huid is bij hem marsepein. Zitcomfort, banken, stoelen zijn van skai, dat als alle materie bij hem baadt in de matglans die in de verfwinkel satijnglans heet. Oostduitse kunststoffen die tezamen een onwezenlijke geilheid oproepen. En nu dit stilleven. Kirkham deed dat nog niet eerder. Nu ja, is een schilderij waar een mensenhand op voorkomt nog een stilleven?

 Wat ligt er onder de vingers? Een haarstukje? Het tasten begint bij de duim die de gelakte vingernagel wrijft, in een nerveuze beweging. Een vingerbeweging van het soort dat eindeloos wordt herhaald. Verder is veel onaf of onherkenbaar. Wat bevat de plastic tas? Waar komt die stroomdraad vandaan, waar gaat ie heen? Veel van deze troep blijft onduidbaar. Is dat groene een plastic tasje met make-up spullen?

 De schoen heeft net precies de valse kleur die past bij al deze ongedurigheid. Maar waarom ligt de schoen zo over de hand. Is ie gebruikt als slagwapen? Ja, dat is hier de vraag: is dit een levende, een slapende of dode hand?

 Verhalen die zich afspelen in de grensgebieden van de geest, tussen dag en nacht, tussen binnen en buiten, aan de rand van de steden waar onze wereld en de onderwereld elkaar raken.

 Neem de vrouw in 'Blender' (verblinder). De buitendeur staat open, het is warm weer. Ze lijkt alleen. Iedereen zou binnen kunnen komen.
Er staat een camera. Kwam ie binnen op z'n drie poten? Ze lijkt geschrokken. Ik kan wel vijf scenarios bedenken. 
 Baumgärtels figuren staan meestal te wachten, in eigenaardige situaties. Dreiging is er altijd. Maar je weet nooit of je hem ernstig moet nemen. En wat hebben al die vlinders en dozen te betekenen?
 Het is de dreiging van zomeravonden, Baumgärtel houdt van B-films.
'Kreuzung', de verlaten nachtweg waar een stoplicht niet van ophouden weet. Geesten fladderen.
 Dit is de rand.

 Morgen in de Avonden meer over de verbazende Baumgärtel in Kunsthal Kade.
 

Wat spreekt me er zo in aan? Als ik dat nu eens wist. Het zou tijd worden want zaterdag moet ik er in de weekendbijlage van de Avonden iets van zeggen.
Of zou het juist een kenmerk van het ware zijn dat je er je vinger niet op kunt leggen. Zodat het raadsel bewaard blijft en je steeds weer terug moet.
Kirkham is bestempeld als pornograaf, of juist als een moralist. Zijn antwoord luidt dat hij moralisme vervelend vindt en dat pornografie al overal te vinden is, die hoeft hij niet te schilderen.
Als je met je neus op z'n doeken staat zie je dat het hem vooral om schilderen gaat. Stofuitdrukking die alles zegt, zelden zoveel smerige plastics gezien, zoveel goedkope kunststoffen, tot de make-up en haren van zijn figuren toe. Hij is een meester in glimmertjes op skai. Of huid, want zijn figuren maken deel uit van z'n interieurs.
Maar dan? Later meer.     
 

Te mooi om niet te citeren is daarbij: 'Van de creatieve levenslust die Berlijn ook kenmerkt is niets terug te zien. Kirkhams figuren 'leven in een wereld die is lamgelegd door eindeloze vrijheiden en een losse moraal.' De verleiding werd groot de klassieke brandende poppenwagen van Gerard Reve te laten rijden. Wat begin je tegen dit soort blasé moralisme? Schaamte ja, daar gaat het bij Kirkham om. Schaamte bestaat. En gaat o zo vaak hand en hand met schaamteloosheid. Wie is er hier zichtbaar? Blikken keren zich naar binnen. Of verbergen zich achter haar. In het heldere zelfinterview dat te lezen staat in de catalogus vraagt Kirkham zich of hij iemand probeert te schokken. En antwoordt dat hij alleen zichzelf probeert te schokken. Dat iemand anders erdoor geschokt zou kunnen raken kan hij zich niet voorstellen. Ja, misschien raken sommigen in de war door de intimiteit van de voorstellingen. Dat moet mevrouw Braat overkomen zijn. In de war. En het niet durven toegeven. Later meer.