Derek Walcott en het trieste

 Het trieste der tropen van de antropoloog Claude Lévi‑Strauss was het boek dat bij me omhoog kwam na de première van het filmportret dat Ida Does maakte van de Caribische dichter Derek Walcott. Op 10 april te zien in Het uur van de Wolf.

 Wordt het wat met de Caribische cultuur? Anton de Kom was erbij en verhaalde van de clash die V.S.Naipaul - zelf van Trinidad ‑ en Walcott erover had­den. Naipaul werd Engelsman en schreef scherp over zijn land van herkomst, Walcott deed het omgekeerde. Hij bleef en probeert in poëzie van zijn eiland St.Luc­ia een warm menselijk paradijs te maken. Hij kreeg er de Nobelprijs voor, Naipaul niet. 

 Als je de film met de - van Walcott zelf afkomstige - titel 'Poetry is an Island' ziet begrijp je Walcotts grimmigheid. Het lukt niet, hij blijft een eenling daar, ondanks zijn roem en moedige pogingen tot theater schri­jven en maken. Zijn romantische opvatting van poëzie van en voor de mensen redt het niet. En dat weet hij. We zien zijn vriend en mede Nobel‑winnaar Seamus Heaney, die overkwam voor zijn 83ste verjaardag zwijgen. Ze zagen mekaar jaarlijks. Zouden ze het hier onder mekaar wel eens over gehad hebben? Heaney stierf vorig jaar. Walcott blijft achter als een wat bittere lokale heilige. 

 

Poetry is an island (1)

 Ida Does maakt een film over en met Nobelprijswinnaar Derek Walcott op zijn Caribische geboorte-eiland St.Lucia gaat. Walcott wist zes jaar oud al dat hij dichter wilde worden. 

 Eenmaal op St.Lu­cia vroeg Ida hem hoe dat kon? En Walcott vertelde hoe zijn moeder gedichten voordroeg, Shakespeare, Kipling: 'Ik schrijf nu als een 80-jarig kind'. Zijn vader, Warwick Walcott overleed toen hij nog geen jaar oud was. Hij was behalve ambtenaar ook schilder en theaterman ook dichter. Zijn moeder Alix was al dood toen hij in 1992 de Nobelprijs kreeg. Bij zijn terugkomst uit Zweden liet hij de auto stoppen op de kustweg langs de begraafplaats en riep luidkeels: "Ik ben het! Je zoon Derek, ik heb de prijs!." Zijn gedicht over haar, vertaald door Jan Eijkelboom, begint zo:

 

 Ze zweefde zo licht! Eén hand, als een zwaluw zo broos

aan de veranda. De katoenen halo waaierde van haar

gekrompen kroon, en ik voelde dat ik haar zo kon

 

optillen, dat vogeltje, mijn moeder, in de kom van mijn hand,

om haar ergens anders neer te zetten, weg van de oude

vrouwtjes die rozenkransen wreven in het Maria Tehuis,

maar ik was gelaten, zoals zij …

 

… Het frêle haar werd mooier om mijn moeders hoofd,

maar als mijn arm rustte op haar holle schouder

 

wankelde die even onder het zorgzame gewicht.

Ik was zowel vader als zoon.

Ik was even oud als

haar uitgeputte gebed, wanneer flarden herinnering

 

ronddreven met vaag geduld en tegen haar lijf zeiden: 'Wacht',

toen al dat heldere was verlept als herinneringsbloemen,

als de bellen van allamanda en de bleke lila ranken

 

van de bougainvillea op de gevel van ons oude huis,

Zij keerden niet weer, zo min als haar natuurlijke geheugen.

Schemerig waren haar dagen. Er bestonden geen uren meer..

(...)

De Nederlandse première is op zondag 30 maart in het Bijlmerparktheater. 

Moments of poetry

 Ida Does beschrijft nog twee momenten uit haar filmbelevenis met Seamus Heaney en zijn jarige gastheer Derek Walcott op St. Lucia:

 'Derek Walcott wist dat ik de vriendschap tussen hem Heaney wilde 'vangen' in een niet clichématige scène. Ik had hem tevoren gevraagd iets met Seamus te doen voor de camera, gaan wandelen, zwemmen... hij was daar nooit rechtstreeks op ingegaan, maar zeker ook niet tegenin. "'We'll see."

Al snel werd me duidelijk dat hij niet pompeus wilde overko­men. Geen gepronk of wat er ook maar ietsje op kon gaan lijken. Toch had mijn wens hem niet onberoerd gelaten. Het borrelde en ik liet het zo.

Op een och­tend belde hij me op, we waren aan het filmen op een oude cacaoplantage. "I have good news for you ! Seamus is going to be there this afternoon!" 'This afternoon' was de katholieke kerk in Roseau, een groene vallei, een dorpje temidden van bananenplantages. Derek als co-regisseur.. met zijn vriend Seamus in zijn kielzog, zorgvuldig neergezet in de Roseau kerkbanken, waar Derek, zichtbaar geëmotioneerd, zijn gedicht voorlas over de grote muurschildering achter hem. En de vallei. Napraten met de vallei op de achtergrond... "this is a rich valley ...this is a cursed valley..".

Walcott was verguld, sprak er nog dagen over. Op 23 januari was hij jarig, zijn 82e. We gingen mee op de boot naar de Pitons. Daar pas mocht de camera aan. Tijdens de feestelijke lunch bedacht de co‑regisseur weer iets. Na een kort moment van overleg met mij stond hij op en vroeg alle aanwezige dichters en schrijvers twee dichtregels voor te dragen. "Do it for me! I want you to be reflective, don't look in the camera­... film close...".

Heaney kwam aan de beurt: "Think when man's glory most begins and ends... I'd say my glory was, I had such friends."

Derek Walcott, Seamus Heaney en de witte vogel

 Ida Does vervolgt over haar filmopnamen op St.Lucia met Derek Walcott en Seamus Heaney. En over de white egret:

 'Onze plaatselijke begeleider Gandolph St. Clair was ver­baasd, ook hij was inmiddels omgetoverd tot een white egret‑ spotter en zag ze nu op plaatsen waar hij ze nooit eerder had gezien. De allereerste ochtend dat we in alle vroegte de weg vonden naar Becune Point, waar Derek zijn villa aan zee staat, reden we nog wat rond in de omgeving. Daar! De eerste keer dat cameraman Ingmar zijn camera op St. Lucia aandeed, was het om die lange slanke witte vogel, op enkele meters verwijderd van Walcott's huis te filmen... het was een stil moment, wind, zee en groen. Even later gaf ik de oude meester breed grijnzend een hand... Zijn blauwe‑grijs‑groene ogen lichtten op toen ik hem het nieuws gaf: 'we just filmed a white egret'.

Nu ik het ruwe materiaal aan het spotten ben verman ik mezelf, niet steeds naar de stukjes gaan waar je al eindeloos over hebt gedroomd, begin gewoon bij het eerste clipje... Bham! Daar is tie weer... mooier in licht en kleur dan in mijn dromen.. the white egret.'

Ida Does

Ida Does (1)

 Ida Does is vertrokken. Na haar film over de Surinaamse dich­ter Trefossa (2008) is ze nu onderweg naar het Caribische eiland St.Lucia om acht dagen te gaan werken met de hoofdpersoon in haar nieuwe film, Nobelprijswinnaar (1992) en dichter Derek Wal­cott. Gisteren schreef ze me:

 'Daar zit ze dan, aan een tafel vol boeken, bundels, een paar dvd's, velletjes papier vol aan­tekeningen, aparte harde schij­ven met allerhande, vele uren surfen, corresponderen en googe­len verder... en slechts enkele uren verwij­derd van the take off naar St. Lucia, waar, Godverbiede het, de meester zelf naar het hotel zal komen om het werkschema door te nemen­....

Een schema, scenes bedacht, een lekkere shotlist gemaakt met zaken als: wegrottende druivenbladeren op de beach, half vergane vissersbootjes, wegkruipende krabben op zoek naar schaduw, de pitons, Derek Walcott aan het schilderen, witte reigers in het schemerlicht...

Vier velletjes vol vragen en een hoofd vol zenuwen... Er is geen ontkomen aan... we gaan in het kleine vlieg­tuigje, volgepakt met lampen en camera's en microfoons en computers en van alles... to meet that old man...the marvel­lous master. Wish me luck for the next 8 days!'

Morgen meer.