Kohlennot

 In het Duitsland van de jaren '20, kort na WOI ging een woord rond waarin de algemene schaarste werd samengevat: 'Kohlennot'. Het woord waarin de algemene schaarste en verdwazing werd samengevat: 'Kohlennot'. Dick Swidde zong me de schlager 'Bummel Petrus', waarin Petrus de beest uithangt als de engeltjes slapen': Uberall herscht grosse Kohlennot, selbst die Engel ärgern sich tot.’ De tijd van kruiwagens vol bankbiljetten voor een brood en daarbij varieté te over. Kurt Schwitters schreef een parafrase van de dwaze overheids voorschriften, waaruit dit:

Aan het proletariaat van Berlijn!

'De kolenschaarste is groot

Spaart gas en prijzen van tramkaartjes! (Overgangsverkeer.)

Gevonden voorwerpen worden gezocht, de bekendmaking aan de lijn te houden

Hondenbelasting svp bij de stationsbeambten voldoen

Loketbeheer in het ziekenhuis (niet-rokers onverwoestbaar.)

Deze plaats svp afstaan aan niet-invalide honden

Elke handel is onbevoegde tandpasta (ook de sluikhandel.)

Juwelen zijn verboden en uitgesloten van verder reizen

Hoedenspelden zonder geleide moeten in het middenpad gaan staan

Niet in de rijdende kameraad springen (als de trein stilstaat.)

Niet openen voordat de trein rijdt (ter verzorging der tanden.)

Dat is de kardinale fout van onze politiek.

Krin Rinsema

 Wat denken is weet ik niet. Mijn gedachten laten gaan doe ik dagelijks als ik uit het raam kijk. Maar het best lukt het aan zee, aan de waterlijn. Waar je om en om in de verte en naar binnen kunt kijken.

 Wat die gedachten, uitgelaten als hondjes, uitspoken? Ik denk vooral spelen in het water. Zoals de in het water spelende kinderen die Rinsema ook tekende. En vat dat spelen niet te licht op. Zoals ieder kind weet is spelen een ernstige zaak.

 Ernstiger en meer geconcentreerd dan het in z'n spel verzonken jongetje zal ik nooit meer worden.

 Krin Rinsema (1947) verbleef veel op Terschelling en in haar werk zie je dat. Vaak staan haar figuren met de rug naar je toe. Alsof ze geen toeschouwer nodig hebben.

 Haar beeld op 'Papermade', de tentoonstelling in Belvedère denkt. Van welke kant je haar ook bekijkt. Armen gevouwen onder de borst, blik omlaag gericht, zodat ik denk 'ze kijkt naar de vloedlijn en tegelijk naar binnen.'

 Krin Rinsema is inderdaad een kleindochter van Thijs Rinsema uit Drach­ten, die bevriend was met Theo van Doesburg en Kurt  Schwit­ters. Maar haar werk verraadt dat niet.

 Gestalten die met hun rug naar je toestaan. Zwijgende ruggen.

Manifest

 In 1922 schreef Kurt Schwitters 'Aan het proletariaat van Berlijn!' Een collage van wat aan de bevolking zoal bekend gemaakt werd, middels plakkaten, borden, bordjes en veror­denin­gen. In de ver­taling van Willem van Toorn verscheen het in 1979 in Raster:

 Transitoverkeer

De kolenschaarste is groot

Spaart gas en prijzen van tramkaartjes! (Overgangsverkeer.)

Gevonden voorwerpen worden gezocht, de bekendmaking aan de lijn te houden

Hondenbelasting svp bij de stationsbeambten voldoen

Loketbeheer in het ziekenhuis (niet‑rokers onverwoestbaar.)

Deze plaats svp afstaan aan niet‑invalide honden

Elke handel is onbevoegde tandpasta (ook de sluikhandel.)

Juwelen zijn verboden en uitgesloten van verder reizen

Hoedenspelden zonder geleide moeten in het middenpad gaan staan

Niet in de rijdende kameraad springen (als de trein stilsta­at.)

Niet openen voordat de trein rijdt (ter verzorging der tan­den.)

Dat is de kardinale fout van onze politiek

Tags: 
Merzbild Kijkduin 1923, gemengde techniek op hout

Kurt Schwitters (2)

 Nee, het thema van de Kurt Schwitters tentoonstelling 'Schwitters de netwerker' was geen goed idee. Een eigentijds begrip, dat verwarring zaait en teveel bijzaken overhoop haalt. Hij ging rond door Europa, met in z'n bagage een petroleumstel en een zak aardappelen, want geld had hij niet.

 Schwitters (1887-1948) werd beïnvloed door werk van anderen zoals iedereen, maar wat overblijft is toch het eigene. Ook in geschrifte. Maar van zijn denkwereld is in Boijmans amper iets te zien, van zijn klankpoëzie nauwelijks iets te horen. Wat is dat eigene? Liefst zie ik - behalve z'n onnavolgbare gedichten en korte teksten - zijn liefde voor materiaal. Alle soorten, Schwitters was een heel vroege van-straat-opraper. In 1918, de naoorlogse tijd van armoe en 'kolennood' werd weinig weggegooid, toch vond hij gebruikte stukjes ijzer, hout of papier voor collages.

 Later liep achter hem een werkstudent met een rugzak om grotere vondsten voor zijn MERZ-bau mee te voeren. Eens bood een vriend aan zijn koffer te dragen, dat viel lelijk tegen. Loodzwaar.Op de ''Hollandse veldtocht'' van DADA ontpopte hij zich tijdens logeren in Kijkduin als een strandjutter. Het resultaat hangt in Rotterdam.Hou de van-straat-oprapers in ere!ps. MERZ was de afgeknipte helft van het woord KOMMERZ, het betekent niets.

Kurt Schwitters (1887-1948)
Schwitters, de evenwichtskunstenaar: 'Rode vlek' (1948)

Kurt Schwitters

Dit weekend hoop ik de Kurt Schwitters tentoonstelling in Rotterdam te zien. Als voorbereiding probeer ik deze tekst van hem te vertalen, geschreven in 1938 toen hij al naar Noorwegen ontkomen was, wat me niet makkelijk valt, omdat ten eerste het woord Fibel (gesp, fibula, abcboekje) meerduidig is en ten tweede omdat hij een grapje maakt met het woord Rücksicht, dat hij deels letterlijk neemt, tenminste dat vermoed ik.

En dan spreek ik niet over de inhoud. Want aan de betekenissen daarin is geen eind.Ik bedoel, wanneer een eenvoudige tekst van Schwitters al zo veel teweegbrengt, wat moet ik dan beginnen met een overzichtstentoonstelling? 'Wij leven 25 minuten te laat, en wel van rechts gezien. Van links gezien leven we 20 minuten te kort. Te laat en te kort is ons linker en rechter noodlot. Ziet men ons echter van boven, dan zijn we plat als een gesp, ziet men ons van onder, dan zijn we hoog als een hoge hoed. Van voren bekijkt men onze Rücksicht en van achteren onze buik, want die hebben we ook. Als nu de sneeuw tussen onze tanden smelt dan krijgen we hevige kiespijn, die pas ophoudt als de zon ons direct in de hersens schijnt. Daardoor ontstaan echter de verlichte gedachten, waaraan je genoeg hebt om wijsheden als deze hier neer te schrijven.'

Tags: