We bedachten een film die geheel zou moeten bestaan uit beelden van bewakingscamera's. Omdat je op zo'n centraal paneel altijd minder ziet binnenkomen dan je zou willen. Steeds weer ontsnappende gestalten, schimmen. Zoekend naar catacombisch proza kwam ik bij 'Een metamorfinist' van Anneke Brassin­ga, in 1997 verschenen in het blad Raster en nu online:

 'Met regelmaat de gipssekssociëteit voor behaarde bejaarden bezoeken, in een ondergrondse parkeergarage. Uit de catacomben dag en nacht het vrolijk galmen van brekend gips en het orgiastisch gebrul van de aldus onthaarde bejaarden. Zelf een gipsontheffing hebben vanwege welig krullende schaam en baard. Die laten bij schroeien door een hoogpotig sletje met opgevoerde krultang onder haar leren opklaprokje. Goedkoper dan de kapper, en elke ervaring is een belevenis. Niet altijd de Himalaya hoeven beklimmen of huis opknappen. Op konen rozebot­telblosjes voelen gloeien, weer buiten staand, verkwikkende brandlucht snuiven. Nu eerst een uurtje Bloem lezen en dan naar Moeder, met haar in de rolstoel naar de pedicure. De uitgestoken eksterogen mee naar huis mogen nemen. Krenten in de pap. 'De trots om het vergeefse.'

 ''Ze was echt helemaal op de hand van Obama. Die had iets in haar losgemaakt. Als grapje vroeg ik haar toen: 'Mama zou jij president van Amerika willen worden?''

Hoe kwam je er bij om dat te vragen?

''Ik probeer soms lichtheid in de gesprekken met mijn moeder te brengen. En ik vond dit eigenlijk wel een leuke vraag. Het was dus meer bedoeld als een grapje. Ik dacht, misschien maak ik haar aan het lachen of iets dergelijks. Maar ik maakte haar helemaal niet aan het lachen, want ze ging er heel serieus op in. Ze zei 'nou, dat is me te veel verantwoordelijkheid. Ik heb soms al moeite genoeg om de verantwoordelijkheid te accepteren van mijn eigen huis en mijn eigen tuin.'. En daar­mee was het gesprek afgelopen.''

 Arnon mailde: '18:00 a.s. maandag moet kunnen. Koninginnedag. Dat is waar. Helemaal over het hoofd gezien.' Ik rapporteerde: 'Het Amsterdams plaveisel vult zich al met tapeletters BEZ­ET.. Tot dan.' Arnon antwoordde: 'Bezet kwam ik al een paar dagen geleden tegen toen ik nog in Amsterdam was. Bezet. Een krankzinnige gedachte.'

 ps. De hevige regenval van vanmiddag heeft de tapeletters BEZET veranderd in spijkerschrift.  ps2. Ook de viering van 4 en 5 mei nadert. Hierdoor schoten me de Haagse strandkuilenruzies te binnen uit de jaren '50. Duitse badgas­ten groeven de ene dag een kuil en meenden daarop de volgende dag weer recht te hebben. De ongeschreven Haagse strandkuilen­wet luidde echter dat alle kuilrechten bij zonsondergang ver­vielen. Hagenaars betrokken onbezorgd kuilen die de dag tevo­ren door Duitsers gegraven waren. Daar kwamen kuilgevechten van.

 'Ik zit in een Amsterdamse studio, hij op een hotelkamer, in een vertrekhal of kleedkamer. Soms in een rijdende trein. Hij blijft maar bewegen, van congres naar festival of voorstel­ling. Toch is zijn beweging een vorm van stilstand. Hij doet me denken aan de marconist die uitlegde dat zeeschepen eigenlijk stilliggen. De wereld trekt aan ze voorbij.

 We zien elkaar hoogst zelden, soms bij een gelegenheid of presentatie. Eigenlijk bestaan we uit stem. Aan een stem is alles af te horen. De Arnon die uit z'n stem oprijst is een ander dan die welke ik soms in levende lijve zie. Zijn stem is zeer nabij en vertrouwd, ik ken elke aarzeling. De levende man is afwachtend, gedis­tantieerd, ook omdat er veel mensen om hem heen zijn.

 Ons praten is een vorm van musiceren. Een geïmproviseerd stuk muziek voor twee stemmen dat we tot een eind moeten brengen, met halverwege een solo voor hem, omdat hij de solist is en ik de begeleider. Vooraf spreken we af wat de opnametijd kan zijn. Ook daarbij nemen we vaste rituelen in acht, zoals de formule dv., als god het wil, of zijnerzijds 'inshal­lah'. We zijn niet gelo­vig, maar we kennen onze plaats.'

 Hij is terug in New York. Afgelopen maandag sprak ik hem erover tijdens ons wekelijks radiocontact. Nadat hij eerst een paar woorden had gewijd aan de Occupy-beweging, waarvan hij de effectiviteit betwijfelt. Hij wordt wel boos als de beweging vergeleken wordt met de Arabische lente.
Dezer dagen schrijft hij aan zijn tweede Afghanistanverslag. 
Zijn balans zal zijn: 'de bureaucratie van het groteske'. Hij nam op zijn Afghanistan-reizen zowel de totale bureaucratie als een totale groteske waar.
Na het vertrek van het Westen valt een burgeroorlog te verwachten. Wanneer zou zijn eindverslag in NRC-Handelsblad verschijnen, vroeg ik, vrijdag?
'Nee, de vrijdagbijlage is cultuur en oorlog is geen cultuur. Zaterdag dus.'

Maar als Esther haar gedachtengoed op tafel legt valt hem dat bitter tegen en de naiëve 18-jarige studente krijgt heel Arnons wanhopig wereldbeeld over zich heen.
Wat deze briefwisseling zo mooi maakt is de verbetenheid waarmee Arnon probeert tot het meisje door te dringen, juist door haar kinderlijke denkwereld grondig uit te roken.
Het lijkt ook of ze dat eigenlijk stiekem wel wil. Er zit een sado-masochische trek in dit verhaal.
Esthers brieven zijn helaas verloren gegaan. Wie zij was kunnen we dus alleen opmaken uit Arnons reacties. Gelukkig citeert hij haar veel. Esther concludeerde in 1993 over de brieven:
'En ze zijn klote, dus laten we er maar mee ophouden.'

Het boek eindigt in september 1993 - na een vernietigende analyse van haar gedichten - met een uitnodiging. Arnon vraagt haar naar Eik & Linde in Amsterdam te komen, waar hij voorleest in VPRO's Music-Hall. We weten nu dat dat een stuk uit z'n debuut Blauwe Maandagen was.
 

Ik legde hem varianten voor, waarin partners het niet zo nauw nemen met de huwelijkse moraal, en stilzwijgend op afstand van elkaar hun gang gaan. Hij moest er niets van weten.
Wat zoeken huwelijkse partners bij elkaar? Niet seks maar nabijheid, warmte, een nabij hoofd op een kussen, veiligheid, en vooral goedkeuring, permanent beschikbare bijval van de ander.

Ik zei zolang een vrouw tegen je op blijft zien is er niets aan de hand. Vrouwen willen een man als held. En pas op voor 'wij' en 'ons', voor 'wij gaan dit jaar met vakantie naar'. Voor je 't weet ben je verdwenen in dat wij.
Arnon zei: 'Ik ben voor het matriarchaat.'
Ik dacht aan z'n moeder en zuchtte.
 

Eddy Esman, uitgever ook van de Grunberg-periodiek 'Blauwe Maandagen' - daarin staan al van die dialogen afgedrukt - gaat het verzorgen. 
Wat ik me voorneem is om op de Cd radiofonische curiosa te bundelen, zoals een rechtstreeks verslag van z'n werk als treinober in Zwitserland en in het boekje gesprekken waarin je Arnon van nabij leert kennen, bijvoorbeeld wanneer hij zorg draagt voor zijn zieke moeder. .
Onze afspraak is dat hij op al mijn vragen antwoord geeft.
En dat doet hij.

Ter gelegenheid van z'n 40ste verjaardag vond archivaris Nienke Feis de twee oudste radio-interviews die Wim Brands met Arnon maakte in 1992 (toen nog als uitgever) en in 1993.
Trouwens weldra zendt Het uur van de Wolf een Grunberg-documentaire van David Kleijwegt uit. Ook al ter gelegenheid van zijn veertigste verjaardag..
 

 Ik kan daar niet zijn. Wel keek ik langdurig naar tekst en ontwerp. Een andere genodigde die ik erover sprak zei ''t is net een overlijdensadvertentie'.
'Zo is het misschien ook bedoeld,' zei ik.
Ik hou niet van verjaardagen, Arnon kent - dacht ik - op z'n minst gemengde gevoelens.
Wat in 's hemelsnaam zou er te vieren zijn op een veertigste verjaardag?
Ik zal de jarige maandag vragen naar de bedoeling van dit ontwerp.
 

'O, had ik dat geweten,' zei jurylid Theodor Holman.
Maar hij grijnsde er wel bij.
Nu grijnst hij bij veel.
Vandaag dacht ik eraan omdat ik ook over een Nederlandse deelname aan politietraining in Afghanistan geen mening bleek te hebben.
'Ja, nee, geen mening,' een intrigerende driedeling van de mensheid.
Die zonder mening vormen altijd een kleine minderheid.
Dat zijn de domoren, dacht ik vroeger.
Maar nu heb ik zelf geen mening. Zelfs niet over al diegenen die wél meningen verkondigen.
Misschien zijn mijn meningen gewoon op.
De democratie heeft niets aan mij.
Morgen, als ik Arnon Grunberg op de radio spreek zal ik hem
vragen naar zijn mening over deelname aan iets in Afghanistan. Want in zijn krantenstukjes hield hij zich op de vlakte, ja naderde gevaarlijk het 'geen mening'.