Niels Bokhove voor het huis Oudegracht 341, waar Awater ontstond, eenhoog voor.
Josine en Nijhoff in 1935

Jootje en Pom

De foto is van 1935, ze kenden elkaar toen drie jaar. Zij was Josine Van Dam van Isselt, lerares Oude Talen in Utrecht. Hij, de dichter Martinus Nijhoff was getrouwd, weliswaar met een lesbienne, maar scheiden kon toch niet en de relatie met 'Jootje' moest min of meer geheim blijven.

De relatie duurde veertien jaar. Josine Van Dam van Isselt blijkt de 'muze' te zijn geweest van onder meer het Utrechtse epos Awater.
Dat is de kern van het boek - vol nieuw materiaal - dat Niels Bokhove schreef over Nijhoffs Utrechtse periode - zijn vruchtbaarste, en dat nu verschenen is bij Bas Lubberhuizen als 'Awaters spoor'.
Wat een geschenk! Ook al omdat een echte Nijhoff- biografie nog steeds op zich laat wachten.
Van Jootje hoorde ik voor het eerst toen ik in 2007 met Bokhove door Utrecht wandelde, welke wandeling ritueel eindigde bij het adres Oudegracht 341, waar behalve Nijhoff in de jaren dertig oa. Jan Engelman en Pijke Koch woonden.
We ontmoetten er toen de zoon van Koch, die net aan het verhuizen was. En ik zag de vrijwel onveranderde kamer eenhoog voor waar Nijhoff aan het raam zat bij het schrijven van Awater.
In dat gedicht zingt Awater in een vol restaurant 'zijn lied'. Welk lied staat er niet bij. Maar het gaat om sonnet 250 uit Petrarca's Canzoniere, dat zo begint: 

De dag waarop de zon uit mededogen
met Hem die haar geschapen had ontkleurde.
werd ik, o liefste, ofschoon ik niets bespeurde,
gevangen door de schoonheid van jouw ogen.

Omdat jouw blikken in mijn richting vlogen
(...)
 

Niels Bokhove voor Oudegracht 341. Nijhoff woonde éénhoog aan de voorkant en zag uit op het water.  Links een verhuizer.

Awater

Hoe ontstond in 1934 'Awater', het beroemde lange gedicht van Martinus 'Pom' Nijhoff dat de vorm heeft van een stadswandeling? En dat geldt als het beginpunt van onze moderne poëzie? De dichter volgt de heer Awater. 'Ik heb een man gezien. Hij heeft geen naam...'.

De naam pikte Nijhoff op uit een gesprek dat de vader van zijn vriend Pyke Koch - die dokter was - had over een patiënt, de heer Awater. Ik wandelde samen met de Niels Bokhove - die recent mooie ontdekkingen deed over Nijhoffs leven en werk - door Utrecht, langs oa. het pand Oudegracht 341 waar Nijhoff in zijn Utrechtse jaren (1934-1941) woonde. En ook andere kunstenaars als de surrealistische schilder Pyke Koch en de schrijver Jan Engelman.Nijhoff wees zelf op de verwantschap tussen zijn werk en het surrealisme. En Bokhove ontdekte wie Nijhoffs muze in die jaren was: Josine van Dam van Isselt, lerares oude talen aan het gymnasium. Ze woonde op kamers in de Herenstraat 27 in het gebouw van de Vrij Katholieke kerk.Niels ondekte kortgeleden de briefwisseling tussen Nijhoff en haar. Hij zal erover schrijven in het literaire onderzoekersblad De Engelbewaarder. Eenmaal aangekomen op de Oudegracht kwamen we in een verhuizing terecht. Ik maakte kennis met de zoon van Pyke Koch, die hier tot op heden woonde, maar nu verhuist omdat het huis te groot wordt voor zijn vrouw en hem. Boven bekeken we de kamer waar Nijhoff (aan de voorkant) Awater en zoveel meer schreef. Vrijwel onveranderd.Maandag te horen in de Avonden.

Niels Bokhove over Martinus Nijhoff
Beluister fragment
Josine van Dam van Isselt, 1941 (foto: J.A. Schuursma)
'Pom' Nijhoff onder de wapenen

Jootje

Niels Bokhove bericht dat hij in oktober in de Utrechtse 'Salon Saffier' lezingen zal houden over de dichter Nijhoff en zijn Utrechtse vriendenkring, vooral zijn totnutoe in de schaduw gebleven 'muze' Josine van Dam van Isselt ('Jootje' voor hem en zijn vrienden) en haar invloed op hem.

Maar ook over zijn vriendschap met de schilder Pyke Koch en wat daaruit voortvloeide (met een paar verrassingen). Tussen 1934 en 1941 woonde en werkte Nijhoff, op diverse plekken in en om Utrecht. Hier schreef hij 'Awater', 'Het uur U' en 'De moeder de vrouw' (over de brug bij 'Bommel'). Hier studeerde hij Nederlands. Hier raakte hij bevriend met o.a. de schrijvers Jan Engelman en Cola Debrot en de clavecinist Hans Philips. De laatste was hoofdbewoner van Oudegracht 341, waar de anderen ook hebben gewoond. In Utrecht kreeg Nijhoff (1894-1953), al jaren op afstand getrouwd met Netty Nijhoff, een relatie met een docente klassieke talen aan het Stedelijk Gymnasium: Josine van Dam van Isselt (1904?1979). Zij bewoonde een appartement in het gebouw van de Vrij-Katholieke Kerk, Herenstraat 27.Later meer.