Of, hoe als kunstenaar om te gaan met gruwelijke werkelijkhe­den. Er rust een doem op geëngageerde kunst. Ik ken eigenlijk geen voorbeelden van dat het lukte zulke emoties als betrok­ken­heid, verontwaar­diging, het willen aanklagen van onrecht, een zuivere vorm te geven.

 Ze deed het door zich - letterlijk - te verplaatsen in de röntgenfoto’s waarmee de douane zeecontainers doorlicht. Luister vanavond hoe ze dat deed.

 Wat bezielde de 58 Chinezen die in 2000 stikten op weg naar Engeland? Wat wilden ze? Eigenlijk, laat Carlijn Mens in het GEM zien, niets anders dan wat wij al hebben. En dat zie je óók in het Gem, naast de gruwelbeelden van toen de container openging en de schaduwwereld die oprijst uit het proces verbaal waarin een van de twee over­leven­den vertelt hoe het daar binnen toeging.

 In het GEM moet je ze wel zien. Een hele wand vol gestalten. Een zeecontainer met 60 Chinezen erin. Het lijkt een röntgenfoto, maar bestaat uit afdrukken van menselijke lichamen gemaakt met houtskool.

 Hier maakt ze de sprong van nieuwsfeit en rechtszaak naar uitbeelding in licht en schaduw. Aan de andere wand hangen de stukken: de getuigenis in vier droge pagina's van een van de twee overlevenden. De dagvaarding van het openbaar ministerie, krantenknipsels, de huiveringwekkende foto's van wat te zien was toen de container openging: rijen lijken van gestikte asielzoekers.

 Afgewisseld met zwartwitte foto's die illustreren wat licht en schaduw kunnen verhullen en laten zien. Zelfs een filmpje van de schaduw van een dansend klein meisje. Maar ook primitieve kartonnen maquettes van de container. Dozen, ja. Met mensen erin.

 Het ongewisse schaduwrijk. Het ijle piepen van de schimmen zoals Homerus het al in de Odyssee beschreef naast de zonnevlekjes op idyllische zomertaferelen of de opwinding van het nachtleven. De hel bestaat.

 Hoe schaduwen het enige kunnen zijn dat we van een waarheid te zien krijgen. Het verhaal dat ze in licht en schaduw, met behulp van foto's, video, knipsels, fotokopieën van tekst en grote houtskoolfiguren vertelt is dat van de 58 Chinezen die in 2000 in een zeecontainer omkwamen.

 Die containers worden op verstekelingen gescand met röntgenfoto's. En zo ontdekten douaniers de schaduwen van de Chinezen die bij mensensmokkel naar Engeland waren omgekomen. Carlijn Mens geeft zwart-witte beelden van wat we niet zagen, niet wilden zien of weten. Ze laat zien hoe schaduwbeelden tegelijk kunnen versluieren en onthullen. De Chinezen moesten zich verbergen en doodstil houden. Tot ze werkelijk dood waren.

 Ook dat waarvoor we wegkijken ligt in de schaduw. Het net-wel net-niet zien tot je wel moet zien. Zoals ze het onder je neus duwt stinkt het, zoals het in de container gestonken moet hebben. Morgen meer.

 Alleen filosofen verwierven glimpen van inzicht. En mochten dus over ons heersen. Morgen ga ik naar het Haagse Gem, waar Carlijn Mens eerherstel vraagt voor de schaduw.

 Daarbij geholpen door wat ik als kind meemaakte in de gele bus van de Gelderse Tramweg Maatschappij die onder de bomentunnel van Dieren naar Velp reed. Het was een warme dag, het schuif­dak stond open en het zonlicht wierp door de bladeren van de beuken een betoverende licht- en schaduwdwarreling over m'n gezicht.

 Die me zo in vervoering bracht dat het mijn moeder verstandig leek voortijdig uit te stappen. Het was nog een eind lopen naar Velp.