De herdenkingen zijn geweest. Wat rest in Europa zijn de monumenten, de verregende linten en de dode bloemen. Franse monumenten zijn de indrukwekkendste. Nederland deed in 14-18 al niet mee en houdt het meer op zwijgen. Schrijf er maar eens over. Wislawa Szymborska deed het in haar 'Kus van een onbekende soldaat'. Te vinden in 'Zwart lied', haar vroegste gedichten. Vertaald door Ad van Rijsewijk:
'Zo gestoken door een kogel,
dat alle menselijks me vreemd is
behalve de tijd, die mij zal missen
tijd als een warme windvlaag -
ik verstrijk. Vreugde van de strijd
is voorbij. Strijd om vreugde,
de droom van vernielde poorten,
ligt voor jullie. In de houding kameraden.
Herberg - grijze heimwee -
als de treurwilg jankt.
De moeder nog twee, drie, brieven
- stuurt ze, vier schrijft ze er.
Voordat ze afstand verminderen
als vermoeide vliegers -
de wereld zo groot, de wereld zo groot,
die zal ik in de kleine wond leggen.
Een slecht grafschrift, dichters,
huilend om de dood van de held.
Hij zou om jullie gedicht versomberen als
om de dood van een vreemde.
Hij wilde geen held zijn
voor jullie versteende meisjes,
toen hij jullie, met de hand van gisteren
een vertrouwde hand zond: een kus.'