Het geluid van 1895

 Hoorspel was theater zonder beeld. Opgenomen in studioruimten met 'buitenakoestiek' of 'binnenakoestiek'. Wanneer de acteurs zich al pratend bewogen van buiten naar binnen bediende de inspeciënt de zg. bellenkast. Als ze dan aan­belden gingen ze daarna ook letterlijk naar binnen. Prachtig. Maar wat een onnodige rompslomp en flauwekul.

 Al snel ontdekte ik - uit geldgebrek - dat je een scène ook voor de luisteraar geloofwaardig 'buiten' kon laten klinken door achter de studio-opname een geluidenplaat met vogeltjesgefluit te zetten. Zonder 'buitenakoestiek' nota bene! De beroepsinspiciënten waren woedend.

 Wat ik ontdekt had was dat luisteren selectief werkt. Je hoort wat afwijkt van wat je verwacht. Het gehoor zorgt voor subjectieve beleving.

 Nu met grote wetenschappelijke inzet (zie de Wetenschapsbijlage van NRC-Hbl. van zaterdag jl.)  geluidsbeelden van de Amsterdamse Dam in 1895 en 1935 zijn nagemaakt en men zich afvraagt of en hoe die op de luisteraar zullen werken denk ik aan mijn eerste radio-interviews waarbij het suizen van de gaskachel, dat je gewoon­lijk 'niet hoorde' opeens zo opviel.

 Ons gehoor heeft kennelijk een zeef die tegenhoudt wat we niet nodig hebben. Wat wel tot een wandelaar in 1895 of 1935 doordrong, omdat het hem waarschuwde of opmerkzaam maakte weten we niet. Omdat we niet weten wat voor hem zo gewoon was dat het niet meer tot hem doordrong. Paardehoeven? Voetstap­pen? In oren van nu zullen ze opvallen. Voor die van toen waren ze waarschijnlijk meestal net zo onhoorbaar als autogeluid nu.

 De reconstructies van historisch geluid lijken me een vergissing. Wij kunnen niet terug naar 1895. De talloze historische geluidsopnamen - meest gemaakt voor hoorspelen - die er bestaan zijn door Peter te Nuyl geinventariseerd en in 'Het geluid van Nederland' deels uitgezonden in de Avonden. Een rijkdom! Om veel redenen boeiend, maar niet omdat ze een werkelijkheid weergeven, anders dan die van het hoorspel.