In deze zomertijd zou ik moeten doen wat ze in Bergen in museum Kranenburgh 'Zalig nietsdoen' noemen. Een tentoonstelling van hardwerkende kunstenaars. In de begeleidende tekst wordt Aristoteles aangehaald die 'individuele bezin­ning en verdieping' stelt boven 'werk en activiteiten'. Een dwaas onderscheid, het loopt door elkaar, altijd. Het brein werkt dag en nacht, is niet te stoppen. Er zijn betrekkelijke leeghoofden, maar ook die blijven bezig met inventief vechten en vernielen.

 Het is zomer. Je wordt geacht je te amuseren. Uit protest daartegen heb ik hele vakanties doorgebracht achter gesloten gordijnen. Ik woonde vijf minuten van zee maar ging er nooit heen.

 In de jaren '60 werd het 'langharig werkschuw tuig' volksvijand nummer 1. Omdat ik bij televisie werkte werd me gevraagd zo'n werkschuwe voor de camera te halen. Ik kende er vast wel een, dachten ze, maar ik vond niemand. Een vriend die op het oog niet veel uitvoerde behalve gedichtjes schrijven en niet opschieten met een vertaling weigerde woedend. Hij is nog steeds kwaad op me.

 Men vond elkaar. Jonge beeldhouwers als Frits van Hall en z'n vriend Mari Andriessen vonden balletdanseressen die zich bevrijdden van de klassieke dans, onder invloed van Isadora Duncan en Loïe Fuller, die met Rodin en Medardo Rosso werkten. Voorbij de tijd dat je prostituees moest huren. De danseressen wisten wat 'gaan staan' was en een houding volhouden. legt Frits Schol­ten uit.

 Ook Darja Collin, de vrouw van Slauerhoff poseerde, en de jonge Van Hall verzuchtte, toen hij een buste maakte naar levend model: 'Ik voel me als beeldhouwer alleen in het groote lokaal met heerlijke kachel en met Lientje die iedere dag mooier wordt.' Deze Lientje stond vaker model op de Rijksacademie. Misschien was zij de actrice Jacqueline Sandberg.

 Van Hall moest het meest in z'n omgeving zoeken, zoals z'n vrouw Jeanne. Maar toch, toen ie in 1924 in de buurt van Rome terechtkwam had hij geluk: 'M'n signorina Lucia ontplooide haar naaktheid al voor ik de kachel aan had.'

 Een fotograaf als Jacob Merkel­bach maakte in zijn studio bovenin het Hirsch-gebouw artiestenfoto's van ze.

 Zo grepen de kunsten in elkaar. Uit Duitsland kwam de Ausdrucktanz, de expressie. Dans en sculptuur ineen, kortom de Nieuwe Dans. 'Vrije, natuurlijke bewegingen'. vaak op blote voeten en in losse gewaden. 

 Forse, gedrongen gestalten, geschikt om in de bergen te werken. In de film die kort voor zijn dood in 1944 werd gemaakt zie je er een paar voorbij komen. Lastdieren met lange, stevige tenen en brede enkels. Van plompheid geen sprake. Onver­wacht sierlijk worden ze bij Maillol.

 Dat komt ook door de houding. Heel vaak gaat de linkerarm naar het voorhoofd, wissen ze zich het zweet en verzinken in gepeins, met naar binnen gekeerde blik en neergeslagen ogen. Of ze zitten gewoon even uit te rusten van het werk op de hete, stoffige berghelling. 

 Beeldhouwers. Hoewel hun werk bijna tegengesteld is was de twintig jaar oudere Rodin een fervent bewonderaar van Maillol.

 Tot me laten doordringen hoe Rodin de 19de eeuwse poses verving door zijn eigen momentopnamen - 'lelijke houdingen bestaan niet, wel slechte kunst' - van het vrouwenlijf in beweging, dat seks wil. Geen twijfel mogelijk, dat is de spil waar het bij hem om draait.

 Hoe ie het deed? Hij hield het potlood of penseel onafgebroken aan het papier. Keek nooit naar z'n pen of op het blad. Behield z'n greep op het onderwerp tot ie het in z'n vingertoppen voelde. En was daarin de leermeester van zijn atelier-buurman Matisse en het voorbeeld voor Klimt, Schiele, Picasso.

 In 1899 barstte het los, hij exposeerde in Brussel, Rotterdam, Den Haag, Amsterdam. Er werd lovend geschreven over z'n beelden en foto's. Over de tekeningen zweeg men. Tijdens een wandeling met een vriend zei hij: 'De mensen zeggen dat ik te veel aan vrouwen denk'. Waarop de vriend beleefd wilde tegenwerpen 'wat een onzin', maar Rodin voort­gin­g: 'En toch, wat is er tenslotte belangrij­ker om over na te denken.'

 Maandag na 22.00 in de Avonden meer..

 Is er een afkeer van het zich zo opdrin­gende vrouwelijk geslacht? Niet gemerkt. En je moet er met je neus bovenop gaan staan want de pot­loodlijnen zijn erg dun. Is dit opdrin­gen? Nee, eerder een vanzelfsprekende aanwezigheid waar alles om draait. Handen en voeten, armen en benen zijn niet meer dan een vluchtige werveling rondom. Openbare vrouwelijke wijdbeensheid is zeldzaam en meest provocatief. Hier niet. Vind ik het mooi? Het is vooral het lichamelijk vertrou­wen dat zo mooi is.

 En nu wat ontbreekt in Singer. Mijn wens zou zijn mannelijk evenbeelden. Geen erec­ties, maar het mannelijk geslacht in ruste, zoals het in liggende houding van het model kalmpjes tegen een bovenbeen kan leunen. Maar Rodin vond het niet interessant.