Jantien Jongsma heeft in haar nieuwste werk de wederopbouw van na de Tweede Wereldoorlog tot onder­werp gemaakt. Ze woont nu ook aan de Sloterplas, hoor ik. En omdat haar werk een kroniek van haar leven vormt zie je hoogbouw temidden van zeeën van gras en groen. De vogels en fietsen die ik van haar ken ontbreken niet, de spelende mens ontspant zich.

 Ruimtelijk, functioneel en parkachtig was het credo van ontwerper Van Eesteren. In de interieurs was het: ‘Wie licht spreidt, spreidt gezelligheid’.

 Wonderlijk hoe Jantien Jongsma de doem die jarenlang over deze wijken lag laat verdampen. Betonrot was wat je er van hoorde, asociaal gedrag bij het ontbreken van eigen tuintjes.

 Voor het eerst in olieverf, de kleuren spatten van de doeken.

 Goed wonen heet haar tentoonsteling. Naar de Nederlandse variant van het Duitse 'Schöner wohnen'.

 Jantien brengt het naoorlogs optimisme weer tot leven. Niet zonder ironie, maar toch. ps. Nu bij de C&H galerie aan de Tweede Kostverlorenkade

 En mij deden denken aan die ene, mijn mooiste schoolplaat van allemaal: de sloot in dwarsdoorsn­ee, waarop je ook onder water kon kijken. Met die snoek ja, de kikkers en al. Je bent een slotenmens of niet. Ik groeide op aan sloten, net als - denk ik - Jantien.

 Hoewel ze van verhalen momenteel weinig wil weten zijn haar zelf bedachte vogels ver van decoratief. Onder haar penseel groeien ze uit tot karakters. Je ziet er bijvoorbeeld vier, waarvan twee op takken en twee op de grond, verwikkeld in een choreografie. Rondkijkend zoals vogels dat doen, die nooit verraden wat ze in de zin hebben, wat ze werkelijk bezighoudt. Alsof heel hun leven bestaat uit manoeuvres om ons af te leiden. 

 Het Hollandse platteland, het landschap, ontvouwt zich. Waarbij ze kleuren gebruikt die het optillen naar zelfbedachte tropen. Een klimaatsverandering, vooruit. Louter zomerse dagen. Het is warm bij Jantien Jongsma.

 Ook te zien bij C&H zijn drie van haar wonderlijke, beschilderde knipselsculpturen, waar het licht op en doorheen valt. Op een manier die ze meerdimensionaal maakt. Hoog als het plafond. Jantien Jongsma heeft een vaste hand van knippen. Haar figuren lijken houtgesneden.

 ps. Deze week werd in het Textiellab in Tilburg haar wandkleed van 8,5 meter geweven. Het komt in augustus te hangen in de entree van het Gerechts­gebouw in Utrecht. Meer vogels?Wieweet een sloot? Later meer.

 Zo werken de grote tekeningen en knipsels van Kim Habers, die ik zag op Amsterdam Drawing. Want ze knipt haar kaarten ook gedeeltelijk uit, zodat ze zich letterlijk verhef­fen. Daar is de derde dimensie die je in oude kaarten zo vaak ziet als de Eiffeltoren en de Arc de Triomfe in de str­aten van Parijs getekend rechtop staan.

 Ik zag mezelf - zacht zoemend - op een betegeld trottoir bezig met kleurkrijtjes verkeersknooppunten tekenend voor mijn Dinky Toys. Zoals - sorry - eens de miniatuurspoorbaan van mijn Oom Bob zijn huis overal doorkruiste, door muren heen, zelfs buitenom over het dak. 

 Maar Kim Habers ontstijgt die wereld. Op Internet vind ik foto's van haar instal­laties waarin de netten hele gebouwen overwoekeren. Ook letters en woorden groeien eruit. Daarin lijkt ze op Paul Noble. Aan de stadschappen van Jantien Jongsma doet ze ook denken.

 Maar Kim bouwt niet zozeer steden als wel 'systemen' die op steden lijken. In hun groei overwoekeren ze almaar diepere lagen. Het eind is nooit in zicht. Op Amsterdam Drawing is maar een flard te zien. 

 Geven de kijker de ruimte. Bij Amsterdam Drawing op het NDSM-terrein in Amsterdam-Noord was het ook nogeens onwezenlijk heet, wat gek genoeg hielp. Er komt ook een mooie bak licht van boven. En buiten kabbelt het IJ.

 Tekenaars dus, werkers met krijt en pen of waterverf als Emo Verkerk, Peter Morrens en Marcel van Eeden, Jantien Jongsma en Renie Spoelstra varen daar wel bij. Het idee van losheid, alsof het zo weer uitgegumd kan en weer anders gedaan. 

 Dat brengt, zo lijkt het wel vanzelf grapjes met zich mee. Grapjes met het medium. Zoals bij de onderbroek van Keetje Mans die van de lijn in de taken woei, of de dolende Jan Arends van Verkerk, ernstige grapjes zoals de eilanden van de Japanse Fumito Urabe, waar je geen Robinson Crusoe vindt maar een autowrak.

 Een enkele keer overheerst ernst als die van Ronald Noorman of de jonge Enkhuizenaar Thijs Zweers die in zijn Zero One no. 10 de wereld omkeert. Wat beschadigingen van de voorstelling lijken zijn juist zorgvuldig uitgespaarde plekken wit papier, net niet overgroeid door een enorm, broeierig bosschage.

 Later meer.

 Je weet niet wat je ziet voor de ramen van het Stedelijk Museum Kampen. In negen panoramische knipsels van 140 bij 340 cm geeft ze haar en onze wereld een vorm die ligt tussen de Goudse Glazen, Breughel en Panorama Mesdag. En in het uitgespaarde wit zie je dan de stad Kampen, badend in zon.

 Daarnaast zijn er ook nieuwe grote nieuwe teken/schilderijen, die - zoals eerder bij haar - zweven tussen oude plattegronden waaruit huizen oprijzen waarvan de opengewerkte daken laten zien wat daarbinnen gebeurt van zolderkamerseks tot huiswerk, van bruiloftsfeest tot dronken caféscènes.

 Haar levensverhaal, van Friesland tot Amsterdam, tot Lelystad en Suriname. Waarbij ze tijd en plaats van de gebeurtenissen schikt zoals het haar bevalt. Zo is alles even groot, huizen, mensen, of zo klein als nodig. Een Middeleeuwse benadering met folkloristische toetsen die voor het vertellen van een overkoepelend verhaal als het hare veel geschikter is dan de modern-perspectivische. Toch is ze bij mijn weten de enige die zo werkt.

 En nu dan, de grafisch ongelooflijk vernuftig vormgegeven knip­versie van haar verhaal. Een mirakel. Ga naar Kampen!

 ps. zie ook mijn Facebook en dan van Jantien voor meer knipsels..

 Wat doen ze dan? Er wordt nogal gepoetst. Maar toch niet door Marcel van Eeden, Jantien Jongsma in haar panoramische stads­gezichten of Jakub Ferri met z'n eigentijdse discarding imag­es. 

 Emo is een lezer. Hij tekent veel schrijvers. Nu kwam ik weer een heel raadselachtige Joseph Roth tegen (hij raakt niet uitgetekend op Roth), Nietzsche was er, Edgar Allan Poe.

 We ontmoetten elkaar ooit omdat we allebei Gerard Reve ken­den. Toen ik eens op het Waterlooplein dump-legertentjes voor Gerard had gekocht bracht Emo die naar het Geheime Landgoed in Frankrijk. En nu zijn er portretten te zien van de meester-meubelmaker Paul Beckman met wie Gerard en Joop in Schiedam bevriend waren en die kortgeleden overleed. Zo teken je een meubelmaker.

 Tekenen en schrijven liggen dicht bij elkaar. Een pen of een potlood is al wat je nodig hebt. En dan, een denkwereld en wat in beide dis­ciplines heet 'een handschrift'.

 Je raakt letterlijk niet uitgekeken op haar levensverhaal als geïllustreerde Middeleeuwse kroniek. Waarin bijvoorbeeld kan voorkomen dat het bed waarin een oude patiënt (haar vader?) verpleegd wordt een voetene­ind heeft met - in smeedijzeren letters - het woord PSYCHIATRIE.

 Haar naar eigen inzicht vormgegeven plattegronden - nu ja plat, het tegendeel - van steden en streken, van Friesland tot Amsterdam en Suriname, waaruit huizen oprijzen, vaak opengewerkt' zodat je door de daken heen bij de bewoners naar binnen kijkt. De tekeningen zijn bouwwerken van talloze scènes, die met elkaar elk toch een organisch, en grafisch geheel vormen. De personages, de plekken die Jongsma op papier zet hebben een duidelijke herkomst, dat vertelde ze me eerder. Zodat ik al rondlopend en kijkend van veraf en met m’n neus erop steeds weer denk 'wat gebeurt dáár Jantien?' Waar staat dat huis, wie is die vrouw? Wanneer was dat?

 Wetend dat op al je vragen een heel precies antwoord gegeven kan worden. Want in de Middeleeuwse stad die haar hoofd herbergt heeft, en krijgt alles z'n plaats.  

 Weer is de vorm die van stratenplannen, die steden weergeven tegelijk met hoe men er leeft. Als was het een ver­bete­rde Google earth kijk je overal naar binnen en ziet in een Amsterdams huis iemand brood smeren terwijl Jantien buiten dronken van haar fiets valt. In vijf reuzentekeningen van twee bij twee, strak van com­positie, vol geestige en pijnlijke détails wandelt ze door haar eigen wereld­geschiedenis, die begon in Har­lingen en nu in Amster­dam is aan­gekomen.

 Haar manier van werken kwam voort uit een Mid­deleeuwse werel­dka­art, de Mappa Mundi die ze zag in het Victoria and Albert Muse­um in Londen. Iets tussen topografie en his­torische ver­tel­ling in, vol getekende vel­dslagen en vorsten. Zo krijgt de echtsch­eiding van haar ouders de vorm van 'De slag in Harlin­gen'. Later meer.  

Vrijdag na 22.00 maken we een rondgang langs haar werk in de Avonden. 

 Een chroniqueuse die niet ophoudt haar eigen geschiedenis in beeld en in kaart te brengen, wat bij haar in elkaar overloopt. Eerder zag ik haar 'Plattegrond van de middelbare leeftijd', een uit een landkaart oprijzende voorstellingen van het leven in de stad, zoals het in de Middeleeuwen werd gedaan. Van gezin en familie tot café en carrière. Levende topografie. Ze zegt: 'Op kruispunten zijn er keuzes, maar je volgt toch de weg zoals die er ligt.'

Het begint in Harlingen waar ze vandaan komt en is nu in Amsterdam aangekomen. In Londen begon het, daar zag ze eens een Middeleeuwse wereldkaart (Mappa Mundi) in het Victoria and Albert Museum, een kaart als een his­torische vertelling, met veldslagen en vorsten er in getekend. Daarna maakte ze ‘De slag in Harlin­gen’ waarin de scheiding van haar ouders als een historische veldslag wordt afgebeeld. En van daar ging het almaar verder.

Haar stijl, met z'n stapelingen van straatscènes en samenscholingen is een mengeling van Robert Crumb en Brueghel.
De stad van haar dolende geest krijgt de vorm van een subjectieve atlas. Zo eentje die niet een deel van het aardoppervlak weergeeft maar aspecten van een innerlijk.
Een beetje cartofiel of topomaan herkent het.
Ook in mijn kop zitten van die subjectieve kaarten, die zich voortdurend aanpassen aan wat ik zoal droom of te horen krijg. Bergen verrijzen waar eerst niets was, afgronden openen zich.
De geest van Jongsma is een stad, kent straten en stegen. Waardoor ze rondwaart in allerlei gedaanten, tussen huizen en gebouwen en hun bewoners en passanten. Haar weg zoekend tussen plicht en verleiding, drank en nuchterheid. Elke weg leidt ergens heen, zegt hij. Maar waarheen?
Aanduidingen als Qualitystreet, Parttime baantje of Naar huis maken het niet makkelijker, net zo min als Familie, Het Verkeerde Pad of Op weg naar het einde.