Een kamer in het verleden (2)

Ergens in 1882 kocht Friedrich Nietzsche een schrijfmachine - een 'Schrijfbal', merk Malling-Hansen. 
Zijn gezichtsvermogen ging achteruit. Het werd uitputtend en pijnlijk zijn blik gefixeerd te houden op een pagina. Hij kreeg er hoofdpijn van. Hij had het schrijven al moeten beperken en vreesde het te moeten opgeven. De schrijfmachine redde hem, tenminste tijdelijk. Toen hij eenmaal kon tikken leerde hij het ook met gesloten ogen te doen. Woorden konden weer van zijn geest naar het papier komen.
Maar de machine had nog een ander effect op z'n werk.
Een van zijn vrienden, en componist, merkte een verandering in zijn schrijfstijl op. Zijn bondige proza was nog strakker geworden, neigde naar telegramstijl.
'Misschien neem je door dit instrument zelfs een nieuwe stijl aan,' schreef de vriend, daarbij opmerkend dat als hij zelf iets noteerde over muziek en taal het resultaat vaak afhing van de kwaliteit van pen en papier.
'Je hebt gelijk,' antwoordde Nietzsche, 'ons schrijfgereedschap speelt een rol in het vormen van onze gedachten.'

Door de machine veranderde Nietszsches proza van argumenten naar aforismen, van gedachten naar woordspelingen, van retoriek naar telegramstijl. Wat Internet met onze manier van schrijven doet? Later meer.