Zelffelicitaties

 'Omdat je het waard bent' heet de bijdrage van Marja Pruis aan de serie 'Nieuw licht'. Ondertitel 'Nieuw licht op eigenliefde'. Een boekje gebouwd op de Maximen van La Rochefoucauld (1613-1680).

 Na een opvoeding waarin - van vaderskant - alles wat op eigenliefde leek consequent werd afgebroken blijf ik nieuwsgierig naar het verschijnsel. En koester wantrouwen als ik het waarneem bij anderen en mezelf. Natuurlijk moet ik - waar vandaan? - iets ervan vergaren, anders leefde ik niet meer.

 Dit is een tijd van ongegeneerde zelffelicitaties. Waarin elke bescheidenheid 'vals' heet en kinderen worden opgevoed in zelfbewieroking. Het begon met termen als 'vakantie vieren' en uit je dak gaan. Waarom? 'Omdat je het waard bent natuurlijk'.

 Marja Pruis  heeft er net als ik nooit aan kunnen wennen: 'Soms heb ik het idee dat ik van ver kom. Alsof nu een ander soort mores heerst dan waarmee ik ben opgegroeid, en ik me iedere keer over weerzin, schrik of angst moet heen zetten om me in de wereld van nu te begeven.' En ik hoor weer de reactie van mijn vader toen ik blij thuiskwam mijn eerste cabaretoptreden: 'Denk nu niet meteen dat het wat is.'

 Geen ouder zou het nu nog in z'n hoofd halen. Kinderen zijn geniale, kleine heiligen. Avond aan avond brengt de televisie golven van zelffelicitatie. Pruis: 'Is het waar? Is de mens meer van zichzelf gaan houden En mocht dat zo zijn, is dat dan niet vooral goed nieuws?'

 Waarna deze vraag over de menselijke soort rijst : 'Is hij zichzelf zo belangrijk gaan vinden dat hij er niet bepaald aangenamer gezelschap op wordt?' La Rochefoucauld wist er wel raad mee.

Tags: 

Eigenliefde

 'Omdat je het waard bent'. Deze loze reclamekreet koos Marja Pruis als titel voor haar deeltje in de serie waarin 'Hedendaagse denkers' een klassiek thema bespreken. Ondertitel: 'Nieuw licht op eigenliefde'.

 De vraag is of en hoe de wereld en de mensen veranderd zijn sinds Francois de la Rochefoucauld (1613-1680) zijn Maximen, aforismen over deugd en moraal, noteerde. En daar is de zelfcultus, die in de nieuwe en oude media bloeit. Sinds de dood van God rest ons niets dan het zelf. En dus regent het successen, zelffelicitaties en liefdadigheid op de sociale media.

 'Eigenbelang spreekt alle talen, 'zou Rochefoucauld zeggen, 'en speelt allerlei rollen, zelfs die van onbaatzuchtigheid'.

 Is de mens meer van zichzelf gaan houden? Je zult je toch een beetje eigenliefde moeten toestaan anders is leven niet mogelijk. Maar over zelfmoord heeft Pruis het - anders dan in haar prachtige boek over Patricia de Martelaere - niet.

 Zij zegt 'soms heb ik het idee dat ik van ver kom.' Voelt zich steeds vaker als een 18de-eeuwer die de hele Verlichting over zich heen krijgt maar die het toch niet lukt te accepteren dat God niet bestaat. Zou door verdwijnen van God de eigenliefde zijn aangezwollen tot de groteske vormen van nu?

 Ze moet zich steeds weer over weerzin heen zetten als ze de wereld van nu betreedt. Alsof die bewoond wordt door aliens. Maar ze weet dat ze daar niet alleen in staat. Neem mij. Als ik de wijsgeren lees met hun adviezen hoe te leven en me afvraag hoe maakbaar ik zelf ben kom ik niet verder dan intuïtie en improvisatie. Wat denken is weet ik nog steeds niet, soms blijk ik kennelijk iets gedacht te hebben. En 'de mens', ach jee, die. Maar wie? Zij? Ik? 

Tags: 

Wie wij zijn

 Heet een hoofdstuk in het uitzonderlijke boek dat Marja Pruis schreef over Patricia de Martelaere. Een biografie die gaat over de on­mogelijkheid van het schrij­ven van een biografie.

 Proberen in de buurt te komen van 'iemand'. En je realiseren dat dat eigen­lijk niet kan. Maar het ondertussen toch blijven proberen.

 Marja Pruis begint zich al schrijvende - en dat schrijft ze ook op - te realiseren hoezeer over iemand schrijven verschilt van iemand 'kennen': 'In werkelijkheid worden de raadsels alleen maar groter'. Zou dat wat de schuchtere Patricia de Martelaere tijdens haar leven prijsgaf zijn wat Marja Pruis wil verzamelen? De Martelaere stond op gespannen voet met de openbaarheid. Verbood publicatie van persoonlijke bijzonderheden. In 2005 was ze wel aanwezig bij de uitreiking van de Libris-prijs, maar meed de camera's.

 Pruis citeert Janet Malcolm: 'De brieven en dagboeken die we nalaten en de indruk die we hebben gemaakt op onze tijdgenoten, ze vormen slechts de schil rondom de kern van ons essen­tiële leven. Als we doodgaan wordt die kern met ons begraven.'

 Marja Pruis betwijfelt dat. En vraagt zich af: 'Is de schil, of het omhul­sel, uitein­delijk toch interessanter dan de kern. Of is dat het waarom je überhaupt in iemand geïnteresseerd raakt.'

Verlangen

 Lees 'Als je weg bent', van Marja Pruis over Patr­icia de Martelaere (1957-2009). Het woord verlangen is zo'n De Mar­telaere-woord. Al was het maar om haar titel 'Een verlangen naar ontroostbaarheid'. In de bundel Verrassingen staat dan nog dit 'Verlangen':

 'Men heeft het weleens over de oneindigheid van het menselijk verlangen. Het verlangen schuift op zodra het heel even heeft bereikt wat het leek te willen - het is als de horizon, waar je alleen naar kunt kijken en nooit echt kunt zijn.

 Je kunt alleen verlangen wat je niet hebt. Dat lijkt nogal vanzelfsprekend. Maar toch, er zijn vreemde toestanden, zeldzame momenten waarop het verlangen zich richt op iets dat in feite reeds wordt bezeten, en zelfs volkomen, meer dan ooit bezeten. Misschien is dat geluk: verlangen naar wat je al hebt, alsof je het nog niet had, met de hevigheid van het tekort en de vreug­de van het bezit tegelijk.

 Kanaries zingen niet wanneer ze het wijfje bij zich hebben. Men zegt: Zie je wel, ze zingen niet van blijdschap maar van verlangen. Maar een treurende kanarie zingt ook niet. Zie je wel.'